Geschiedenis, Tijdperk burgerlijke revoluties, Slavernij

(1) Muiderkerk / 17-8-2011, “De slavenopstand van 1795 op Curacao”; * 1795 was de strijd van een volk: anti-koloniaal, anti-racistisch en humanistisch. (zoals iedere revolutie en iedere staking, tot in de huidige tijd)

———————-

(2) David Hurst Thomas, “Skull wars”, Basic Books 2000; “Although Isabela forbade slave taking among Indians friendly to the Crown in 1503, she specifically excluded ‘barbarc people – enemies of the Christian, those wo refuse conversion, and those who eat human flesh’. If those bloodthirsty Caribs were really decimating and devouring the Queen’s gentle Arawaks, then the Spanish had the necesssary justification for taking Indian captives. Thus the Caribs – whom the archaelogic William Keegan calls the ‘great villains of West Indian prehistory’ – became fair game. As cannibals, they were beyond Christina redemption, and by long standing European practice, anybody captured in a ‘just war’ cold be enslaved. This is why Spanish explorers welcomed news of mayhem and rebellion in the Indies. Conqueistadors from this point forward carefully distinguished the fierce, cannibalistic Caribs from the peaceful Arawak villagers. The notary public became a key member of  every exploring party, reday to record wheter or not the Indians encountered in the tropical Caribbean were indeed eaters of human flesh. If so, they wer subject to merciless attack and enslavement. /

(3) Passim: This was all a matter of Euroamerican necesity. Columbus and hissuccessorts needed the Noble Arawwak/bloodthirsty Carib fictions to rationalize slave taking to the Spanisch Crown. Queen Isabelea and King Ferdinand needed to maintain the same fiction to ensure that their missionaires could proceed in good fait, even in the face of hostile pagans. The Carib-Arawak dichotomy served the self-interest of an exanding Spanish empire – making up, to some degree, for Columbus’ disappointingly meager discoveries of gold and other precious metals. For Morison, the premier Columbus biographer, detestable Carib cannibals justified the inhuman treatment of native people by his heroic Admiral of the Ocean Sea. For Michener, the division into Good Indian and Bad Indians pitted contaminated against uncontaminated, the pristine against the corrupt, the high-minded against the debased, and Bloodthirsty Savage became a tool by which generationsof Euroamericans would define and control Indian people. From the time of Columbus onward the stereotypes created by newcomers led to a ner-universal failuyre to appreciate the intricacies and textures of actual Native American life.”

————————

(4) Theodore W. Allen, “The invention of the wite race – I Racial oppression and social control”,  Verso ?; “A few years before Arthur Young recorded the Protestant landlord’s boasts of their sexual privileges with regard to women of ‘their’ cottier families, the Maryland provincial Court proclaimed similar white-male privileges as constitutional Anglo-American law. Lifetime hereditatry bond-laborers ‘are incapable of marraige’. The court sides; therefore, it continued, ‘we do not consider them as objects of such laws as realite to the commerce between the sexes. A slave [has no legal recourse], against the violator of his bed.’ As far as the law was concerned, the most intimate and sacred attachments could be unceremoniously broken at any time by any of a member of forms of intrusion by the ‘white race’, including separation by purchase and asle. As for the normal course fo everyday life: ‘The slave woman was First a full-time worker for her owner … she was not usually nurse to her husband or childeren during illness … children soon learned that their parent were … [not] the seat of authority … The husband was not the head of the family.’

(5) Passim: Even free African-Americans were restricted in regard to the civil right of marriage. in 1691, Virginia law for the first time instituted penalties for marriages between European-Americans on the one hand and African-Americans and Indians, bond or free. The pattern became general: free African-Aerricans might marry, but only if the spouse was not a European-Amerian. In Ireland the bar to the intermarriage of English and Irish had precedent as far back as the fourteeth centrury. The Anglo-Irish parliament, as I have noted, re-enacted that principle in law as pa part of the penal laws in 1697. In Virginia the cry was ‘abomnable mixture’; in Irland it was ‘corruption and perversion’ and ‘dishonour to almighty God.’/ Mentaion has been made earlier in this work of th United States indian Again in the Dakotas who forcefully removed Sioux women and children in order to ‘wipe out’ that tribe. In the general effort made by the United States government to break up Indian tribal sociey, the program of individuation of Indian land ownership involved a conscious challenge to the Indian famliy. Just as the anglo-irish penal zlaws presented the irony of resort to ‘gavelkond’ in order to reduce the size of Catholic Irish landholdings, so the United states attempted to make use of empowerment of the husband as the ‘haed of the family’ as a part of the destruction of the power of the tribe. The process of expropriating the Indian land did not, however, depend upon this legal fiction. As late as 1905, the United States supreme Court decided a case in favor of an Indian women , ‘the head of a family, consising of herself, her husban, and children’, even when [as in this parricualr case] her husband was a ‘white’ man. /

(6) Passim: The difference of these two American cases is not that the Indians were not less the object of racial oppression, but that the form of the Indian family  was not a decisive obstabcle to the expropriation of their lands and the exerpation of their people, while the African-Amierican family preresented a fundamentl barrier to the system of chattel bondage. A Maryland provindincal decision made the point in 1667; No one had ever imagined that the property of the master can be affeted by the contract of a slave, wheter of marriage, or any other occasion, utility being the parent of right and justice.”

—————-

(7) Conferentie IISG, “A global history of Primitive accumullation”, 10-5-2019 – Noeleen McIlvenna [Wright State University], “Setter Colonialism, white supremacy, and primitive accumulation”; * De overgang van intendured servants naar slavernij is in het laatstekwart van de 17^e eeuw versterkt door een aantalopstanden van intendured servants.

Sociologie, Slavernij

(1) Muiderkerk / 17-8-2011, “De slavenopstand van 1795 op Curacao”; “Slavernij is geen opvoeding maar neervoeding, bedoeld om angstige en vervreemdde mensen te creeëren.”

——————-

(2) Frederick Law Olmsted, “Slave states”, Capricorn Books 1959; “At one corner of Mr. R’s.a plantation, there was a hamlet of Arcadians [desscendants of the refugees of Arcadia], about a dozan small houses or huts, built of wood or clay, in the old Frenchs peasant style. The residents owned small fams, on which they raised a little corn and rice; but Mr. H. described them as lazy vagabonds, doing but little play. He wanted very much to buy all their land, and get them to move away. He had already both out some of them, and had made arrangemens  to get rld of the land of some of the rest. He was willing to pay them two or three times as much as ther poroperty was actually worth, to get them to move off. As fast as he got possession, he destroyed their houses and gardens, removed heir fences and trees, and brought al their land into his caneplantation / Some of them were mechanics. One was a very good mason, and he employed him in budding his sugar-works and refinery; but he would be glad to get rid of them all, and should then depend entireley on slave mechanics – of these he had several already and he could buy more when he needed them. /

(3) Passim: Why did he so dislike to have these poor people living near him? Because, he had said, they demoralized his negroes. The slaves, seing them living in apparent comfort, without much property and without steady labor, could not help thinking that is was not necessary for men to work so hard as they themselves were obliged to; that if they were free they would not need to work. Besides, the intercourse of these people with the negroes was not favorable to good discipline. They would get the negroes to do them little services, and would pay them with luxuries whcih he did not wish them to have. It was beter that negroes never saw anybodiy off their own plantation; that they had no intercourse with other white men than their owner ore overseer; especialy, it was best that they should not see white en who did not command their respect, and whom they did not always feel to be superior themselves, and able to command them.”

——————-

(4) “Roll, Jordan, Roll”, Genovese, Eugene D. 1975, Andre Deutsch:; “In arguing that southern parternalism grew out of slavery and that all paternalism rests on a master-servant relationship – thet it is incompatible with bourgeois social relation – I have been spaking of the social system as a whole and its attendatn hegemonie ideology. Someting approximating parternaism enters into every form of human relations, including th most thoroughly bourgeois. But the existence fo such an element does not in itself mena more than, say, the presence of ieas and sentiments freflecting wage-labor relationships in a gerally slave or seigneurial society. / The destruction of slavery menat the enad of paternalism as the eigning southern ideal of social relations; it did not meanthe toal disapearance of paternalism as an ingredinet in social relations. Thus, there can beno question that a significant number of white landlords in the Mississipi Delta region, for example, developed relationshps with black [and white] tenenant farmers dring the twentieth century that echoed the parterns fo he Old South. Neither can there be any queistion that as bourgoeis social relation have intruded themsleves into the remantns fo the plantation system, parternalism has steadily declined. IN the Old South , slavery encouraged and supproted the spread of paternalism. I the new South, some planters and tenenats have fouht a rear-guard action agaainst its erosion. /

(5) Passim: The suboridantion of one race to another or of the people of any country to a welfare state does not constitute a paternalistic order in any historically meaningful sense Acommon declaration that het storng must protect and laed the weak in return for obedience and labor gives all nonliberal sytems of class rule a certain similarity. Buts ome such tendencies, however feebele, charzcterized even teh classically bourgeois regimes of nineteenth-century England and France and has come to play a greater role in all capitalist countries during the twenttieth cenury. What demands expalnation apprearacne of its classicla antithsisi during the industrial erevolution. Accordingly, I have defined parternalism in a narrow way in order to avoid the trap of trying to encopass almost all of world history  under a singular formula and in order to construct a ideologies and systems of social control Some considertion ofhte suordantion of one collectivity to another is nonetheless necessary for an understanding of the peculiar conjuncture of the Old South’s two systems of social control: that of class, which paradoxically menat not het subordiantion of one class en bloc to anothe but of th the inindividuals within one class to individueals within another; and that of race, which crated a different set of social tendencies and problems. /

(6) Passim: The paternalism of the mater-slave relaitonship had, in fact, little of imortance in comon withthe system of group subordiantion of the industrializing societies of the nineteenht century, and threin lay the source of the uniquely nonbourgoeeois character of the antebellum regime despite its many capitalist faterues and its commitment to producion fr a world market. Bourgeoisies have somtimes gone far toward encouraging partenaism, and some bourgeois regimes have gone much furher in thrying themselses to paly the collective padrorne. Some of the early industrialists of Engalnd and New England – one thins of Wedgewoord and the early cotton manufucturers of Lowell – made vailant [or infaours] attempts to regulate the leves of htier laborers in accordance with their own understanding of patriarchal duty. But the exigencies of marketplace competition not tomention the subsequent rise of trade-union opposition, reduced thse efforts to impedimnants to het central tendency toward epersonlization. Nor have welfaferstateprobrams, which have sept the field during the twentieth century, turned back the cloc; rhater, they have eleminated only the most grossly inhumana and politically dangeros manifestiatons of the free market in labor. The parternlistic industiralists  meanwhiel went the way of those aristocratic bourgosi and bourgeois aristocrats of early odern Europe – the noblesse  de robe of france, for example who tried to compbine the roless of capitalist entrepenuer and tradtional seigneur. Then the time came, Girondists, and Jacobins alike setteld scores with what left of them.

(7) Passim: The more modern tendency, exemplified by such firms as  IBM, represents both a response  to the threath or actuality of unionization and a way of avoiding the worst feateurs of depersonalization without altering its essnce. It would be the purest folly to see in thse developments a continuation ofhte essentially personal paternalistc relationshiip of master to servant. Those modern states which have most directlyattemped to play the role of collective padronefall roughly intothe catogry Marx referred to as hanvg taken the ‘second’ or Prussian’ road to captialim. That is, they have been ghose states which imposed borgeois reovltion from above through the metamorphosis, usually at gunpoint of a tradtional ruling class into a bourgeos one. Germany for example, or even more impresvelly Japan The ruling class transformed tself under external compulon and internal ferment: defeat at the hands of Napoleonin Russia; the threat of foreign invasion afther Perry’s expedition in Japan In these circumstances the new regimes could make exterme nationalist appeas for discipine eand for a rededitcation to the suposed solidarity of the tradtional order. The rehoric of restoration and traditon cloaked a revoltuioanry transformation of the social structure and, at oest, slowed the dissolution of personal bonds ideologically as well as socially. /

(8) Passim:  Japan, the greatest success story of continuity in tradtionalism, may serve as an example, for its reveals muchabout the relationship of individua paternalism to a collective system of control. Despite considerable flux within each of such rigidly difined social clasees as nobles, samurai, peasants, and merchangts, the lnes separating one class for another hardened during the seventeenth century In a mnner suggestive of Western European feudalism, the Japanese constructed a sytem of vertial loyalties and reciprocal obligation. Wihin the elaborate village organizaiton of a seigneurial economy , the family plyed a central role for peasants and mrechants as well as for samurai. Yet the pressures of alnd-cowded environment and the exigencies of rice culture encouragd a powerful egalitarinism on all levels of society, although not between them Not only did political inhibitions to excessie private accumulation reain, but within each familly the ower fot he father was hedged in. If he had great prestige and authority, to which his wife and children wourld normally defer, he nonetheless had to consult the family as a whole on major matters of common interest and prepresent their collective judgment, not his own rpiate judgment, in the village. Thus, an egilitrian bias qualifed Japanese paternalism as its source. /

(9) Passim: The relationship of the peasants to thier lords was also qualified, but in a different way. The exchange of labor services, economic surplus, and social deferencefor protection and leardershp theoretclaly defined the peasant-samurai reelationshop. But with the rise of centralized nationl state, most notabley withthe institutuinal chnages introduces by the great shogun. Ieyasu, i the early seventeenth centjury, the direct power of the samurai over the peasants met serious schekcks from above and gave way in time to the power of the state itself. IN this ingenious system of politically centralized seignueruialism the trappings and some ofthe substantsece of personale loerd-peasant relationship survived alongside  arising sytem of sttate protection, which simultaneously reinforce dthe ideology fothe the lord-peasnat relationship and set definite limits to its political and ecnomic content. The egalitatrian tendencies inhrenet in the family strcture en paojectedontot het village ocmjunity dveloped in a steady tension withthe hierarchcla structure of society and its components. / Those specilists who see the Meiji Resotration as a bourgoeis reovlution from above and those who seit as roughly equivalent to the establishment of a centralized and modernized precoubrgeois absolute monarchy agree ont he continuity of certan centrlized paterns under the new regime. Even today relaitons besteen capital and capital display any traits of patron and client.

(10) Passim: The egalitarian elemnets that qualified the paternalism of Tokugawa Japan undoubtedly helped to ease the transition to a new industrializing regime by provding an alternative to Western bourbeos individuealism without directly challenging tradtional patterns fo deference. The equivalnet of the Protestant work ethic which Robert N. Bellah has discoered in Tokugavwa religion and samurai ideoly no doubt reinfoced the shft, which was, howeve, a shift in the relative strength of long-present egalitairan and subordinatiove tendencies. / From this point of view, the suceceds of the restoration in maintainng social oerder druing a rperiod od radid economic and political tarnsition may in part be accounted for by the appearance o ideological continuity –the appeal for  restoration of ‘traditional’oyalty to the empreror and ea reaffirmation of old values. The relevant qution centerers on whether the older paternalism – the actual personal relation hip of patron and client – can be sustained within a new economic system thst is essentially bourgoei in its social relation, no mater how thoroughly integrated into a political system of state protection. Thorstein Vebelen suggested man decades ago that the davance of capitalisme in Japna would eventually erode the odl ideology and move it toward a variant of Western Europe’s bourgeois culturel. Ore recently and deeply, Harry Harootunian has demonstrared the extent to which the intelelctual and social curents that culminatd inthet Resotration propard the way for the revoluonizing f the culture as well a sthe economy. /

(11) Passim: The Meji  regime reinforcedthe ideology of reciprocal personal obligation, but of obligation to the state as personified in the emperor rahter than to specific oloders; it completed the preocws begun by the early Tokugawa shoguns, who seteadily detache the pesants formt he samurai and in factt virtually reduced the samurai tothe equivalent of a stipended bureaucratic focicialdom. The easeese withwhich the new regime led the masses through the transiton – an easse thout ought not o be exaggerated in vieuw of th peasant unrest ofhte early Mejji period – may be accounted for not only by this essential ieoological contnutiy byt by the skill with wit hit fitted loyalty to the emperor as symbolic padrone into the obvious necessity for national cohesion to resist foreign domination.  Thus paernalism, stirctly defined, carreid over into the relationship of labor to captial and recieved massive support for its identication with overriding . demands for a national unity that all classes could verceive as vital to thier interests.But it served as onlyone of many tools in the managemtof drastic social change – the oppposite of its tradtional funciton as a guiding ethos. With the shattering defeat of World War II and the susequent social and econnomic feforms, it is now doutful that that identification can be maintained much longer. IN any case, from the beginning it had paperd over a fundaental rupture in personal relations and thereby had replaced traditional seigneural pternalism with a quite difrerent if superficially similar mtetord of social controal.”

Geschiedenis, Tijdperk burgerlijke revoluties, Pruissen

(1) Franz Mehring, “Zur Preussischen Geschichte vom Mittelalter bis Jena”, Soziologische Verlagsanstalt 1950; “Alle ophef van Byzantijnse geschiedsvergulding helpt niet over het feit weg, dat de pruissische koningskroon geschapen worden is, om de franse despoot Lodewijk an te apen, om de de ‘koninklijke waardigeheid’ een voorwendsel te hebben, die reeds door der zogenaamde ‘grote’ keurorst uitgemergelde bevolking van ��n tot twee miljoen arme mensen tot op het laatste bleod in hun aders en het laatste merg in hun knoken uit te zuigen. Inderdaad volgde de kroning, die op 18 januari 1701 met oosterse pracht in K�nigsberg gevierd werdt, een vreselijk pest op de voet, die een derde van de pruissische bevolking uitroeide en vooral Litouwen tot een volkomen woestijn maakt. De doodsangst ontrukte de slaafse autoriteiten een schreeuw van waarheid; de slechte justitie en beheer, heette het in een ambtelijk bericht aan de koning, zou de materie zijn die zowel de pestilenciaanse epidemie als alle landplagen voortbracht en voedde. / Alle brandenburgse ministeries en raden waren tegen de aanname der koningswaarde, omdat ze aan de staatsraison niet alleen niet ten gronde lag, maar haar direct tegensprak. De brandenburgse keurvorst kocht de gunst om zich buiten het Heilige Roomse Rijk van Duitse Natie, in het hertogdom Pruissen tot koning te laten kronen, door de duitse keizer zodat, hij aan deze de brandenburgse troepen voor een reeks van jaren ter wille van de habsburgse huisoorlog overliet. Daarmee maakte hij echter zijn eigen staat volledig weerloos doordat hij haar hulpeloos maakte voor de daden van de direct aangrenzende landen Polen, Zweden en Rusland; hij leverde zich over, zoals hij zelf zei, aan de ‘discretie van de tsaar’, en zo staat de russische hegemoon reeds achter de pruissische koningskroon, zoals zij zestig jaar later, bij het einde van de zevenjarige oorlog, achter de pruissische ‘grootmacht’ stond. De brandenburgse ministers en raden van destijds waren niets minder dan verheven karakters, zij waren gewetenloos in de zin van de toenmalige staatsraison, verkoopbaar voor de bourbonen als voor het habsburgse geld, maar juist daarom hadden zij een levendig belang eraan, hun staat niet omwille van een kostbaar speelgoed, als deze kroon was, tot een complete nul in het Europese concert te maken.”

——————————————————————–

(2) Franz Mehring, “Zur Preussischen Geschichte vom Mittelalter bis Jena”, Soziologische Verlagsanstalt 1950; “Men begrijpt echer deze ontwikkeling in haar historische samenhangen, wanneer en een blik op de sociale organisatie van de oud-Pruissische staat werpt. Het was meer een kaste- als een klassenstaat; ingewikkeld in de drie geboortestanden der boeren, der burgers en de adel, herinnerde hij meer aan aziatische als aan europese toestanden. / De massa van de bevolking vormden de boeren, die slechts door een neerdrukkende militair- en belastinglast met de staat samenhingen. Hun feitelijke heren waren de riddergoedbezitters. De riddergoeden voreden de naam Dominium, en zij waren werkelijk kleine vorstendommen, voor welke de souveriniteit van de staat eerbiedig halt maakt. De boeren heetten onderdanen, de riddergoedbezitters heetten heren. / Zij schuldden hem de plechtige belofte van trouw en onderdanigheid. Zij mochten het goed zonder zijn toestemming niet verlaten. Gevluctte onderdanen met al hun extern geboren kinderen konden de heren overal en ten allen tijde opzoeken en tot terugkeer dwingen. De onderdanen moesten de toestemming van de heren voor een huwelijk zoeken; werdt dit hun niet toegestaan en ze trouwden toch, dan moesten ze de gevangenis in. / De kinderen van de onderdanen konden zonder uitdrukkelijke toestemming van de landsheer noch een burgerlijke beroep leren, noch een studie beginnen. De kinderen van alle onderdanen die in buitenlandse dienst wilden, moesten zich eerst aan de heer aanbieden; om in het buitenland militaire dienst te doen moesten ze de toestamming van de heer hebben, welke in de regel slechts voor een jaar verleend werd. De heer kon luie, onordelijke en weerspannige types lichamelijk tuchtigen, de boeren en hun vrouwen door gevangenis aan hun plicht manen. De onderdanen mochten zonder toestamming van de heer geen schulden maken of hun grond verkopen en verpanden. bij een werkelijke bezitswisseling, slechts in sterfgevallen, konde heer het zogenaamde Laudemium eisen, een afdracht tot aan de tien procent van de waarde die de grond had. /

(3) Passim: Aan de heren stonden de hand- en spandienten van de onderdanen ter beschikking, soms op dagen of akkermaat beperkt, vaak geheel onbeperkt; een kabinetsorder van koning Frederik zag het als een grote vooruitgang, ze op drie of vier dagen in de week te beperken. Volledig niet te overzien waren de andere afdarachten, welke de onderdanen te leveren hadden; bloedgeld, gezondheidsmede, beschermingsgeld, walpurgisbijdrage, herdersbelasting, bijenbelasting, waspacht, waterlooprente, hondekoren, spoedgraan, spingeld, werkgeld, vlas-  en verenleverig, hennep-, kaarsen-, moeras-, deponerings- en huurgeld, dienst- en weidehaver, pepergeld enz. Een patriotische schrijver meent, dat een complete lijst van al deze afdrachen en lasten een ‘klein woordenboek van onbehoorlijke namen’ zou vullen; een andere heeft werkelijk een dergelijk lexicon samengesteld en 750 numers van feodale mensenpesterijen uitgebracht, die evenwel niet overal gelijkmatig en gelijktijdig in zwang geweest zijn. Een uitdrukkelijke vermelding benoemt evenwel nog ��n van de afschuwelijkste boerenplagen, het jachtrecht, dat de heren op de akkers van de onderdanen uitoefenen mochten. Met al dit waren echter de bevoegdheden van de heren tegen de onderdanen nog niet uitgeput. De heer had ook de kerkelijke en staatsrechten; zij benoemden de geestelijken en de kosters, en de onderdanen moesten alle zondagen voor hun bidden. Dan stond hun politie en en gerecht toe. Als heer van het gerecht konden de heren hun onderdanen in hun eigen gerechten aanklagen, daarentegen konden ze niet tegen hun wil in hun eigen gerechten aangeklaagd worden. /

(4) Passim: Al deze rechten stonden echter niet een klasse, doch een kaste toe: de geoortestand was de adel. De overgang van in riddergoed in burgerlijke handen liet zich weliswaar niet altijd vermijden, maar het goldt als onwelkomen uitzondering, die de koninklijke toestemming nodig had; ook bleven de buergerlijke bezitters de zogenaamde persoonlijke erenrechten het riddergoed ontzegd: de jachtrechten, de gerechtbaarheid, de patronaatsrechten, het stemrecht op kring- en landdagen. Ingaande, zorgvuldig berekende bestemmingen gegunstigden de terugkeer van zulke goederen in adellijk bezit. De adel had een afzonderlijke rechterlijke status: zij was slechts onderworpen aan het hoogste gerecht van de provincie. Zij hadden het eerste recht op ereplaatsen in de staat: alle hoge en vle lagere ambten alsmede de officiersaanstellingen waren een wettelijk monopolie. / De wet noemde de adel rechtuit de eerste stand in de staat en zorgde voor de zuiverheid van haar bloed. Niet slechts, dat het de geboorte adel met zijn nageslacht van volgeboortige erfgenamen in stand hield; zij vervoegde ook zonder meer voor de hele adel: ‘mannelijke personen van adel kunnen met vrouwelijke personen uit de boeren- of lagere burgerstand geen huwelijk ter rechter hand sluiten.”

(5) Passim: De politieke vernedering van de steden zou onmogelijk zijn geweest, wanneer zij op een hogere trap van de economische ontwikkeling gestonden hadden. Maar zij hadden zich nog lang niet van de slagen van de dertigjarige oorlog hersteldt, toen de slagen van de Schlesische oorlog op hun neervielen. Industrie was er nog zo goed als niet, en wanneer hij met de handel een weinig beter stond, wanneer rijkelijke oogsten een goede afzet van het graan naar Engeland of Holland mogelijk maakten, zo viel het voordeel daarvan toch in ongelijk hogere graad toe als de steden. Zij waren zo onmondig als de boeren onvrij.”

———————-

(6) Div., “Evolution und Revolution in der Weltgeschichte  2”, Akademie-Verlag 1976 – Helmut Schnitter, “”Militarismus und Söldnerheer”; “De militaire rechtspraak gold sinds 1712 ook voor de op verlof zijnden en vrijwachters alsmede voor de familieleden van de soldaten; zij was daarmee een toegevoegd middel, om de militaire dwang op het civiele leen uit te breiden. Samen met de dagelijkse dril, het exerceren, de wachtdiensten, marsen de permanente controle en observatie van dor de officieren en onderofficieren doelde de straffen erop, om de soldaten tot een willekeurig, de bevelen blindelings gehoorzamend instrument te maken. Niet in het laat om deze redenen gold bij de heersende kringen van andere landen van het Pruisische leger van de 18^e eeuw’. Toen het ideaal van het staande leger, omdat in haar het system, ieder spoor van zelfbewustzijn in de soldaten uit te roeien, het meest geraffineerd gevormd was’/ De wortels daarvoor lagen tenslotte in gelijke mate inde economisch-sociale relaties van de feodale grondheerschappij en de bestaansvoorwaarden van de absolutistische militaire staat in het groeiende huurlingenleger weerspiegelden en reproduceerden zich de knechtschapverhoudingen, dop de toestand van de boerenbevolking tegenover de godsheren bepaalden Op het ridders als in de compagnie was de grondheer heer over leven en dood van zijn ‘onderdanen’; hier zoals als daar regeerde de stok, moest de boer feodale evenals oorlogsdienst verrichten, was tot draconische straffen onderworpen en rechteloos.

(7) Passim: Zoals het huurlingenleger van ander feodale staten van die tijd gaapte tussen de soldaten en de officier almede tussen volk en leger een brede kloot. In het Pruisische leger waren de aan het feodale militaire wezen inwonende tegenstellingen scherp ingebakken en uiterlijk zichtbaar. Reeds tijdgenoten, zoal de Fransman HGV. De Mirabeau, verscheen Pruisen als een ‘leger met een staat’. Daarbij was het huurlingenleger juist een spiegelbeeld aan de Oost-Elbische grondheerschappij; agrarische- en militaire toestand stonden in een enge verbinding en hadden elkaar wederzijds nodig Wanneer het adellijke grondbezitter tot officier opsteeg, dan moest de tot diensten plichtige boer soldatendiensten presteren. Het officierskorps zelf, samengehouden door de feodaalaristocratische eercodex en een in kaderinstellingen gekweekt exclusief ‘standenbewustzijn’, ontwikkelde zich in de 18^e eeuw tot een van het volk en van de soldaten scherp geschieden kaste, die politiek-ideologisch een vaste steun voor de macht van de kroon was. Door de langjarige praktische dienst verkreeg het officierskorps een militair-vakkundige perfectie, Die van verachting en afkeer tegenover de burger en de ‘geleerde klerk’ geleid was. Zo groeiden in het officierskorps normen en vormen van een kastengeest aan, die de ‘soldateske deugden’ als bevel en gehoorzaamheid, trouw, diensten e.a. tot absolute maatstaven voor het gedrag in alle levensperioden bepaalde. / De heerschappij van het Pruisische militarisme scheepte de volksmassa’s in stad en land op met zware lasten en diensten. Contributies, naturale leveringen voor het garnizoen en doortrekkende dorpen, verschillende belastingen spandiensten en werken bij de vestingbouw drukten de boeren neer De kantonplichten drukte bovendien steeds de tijdelijke ingeroepen tot de dienst, of men moest als artillerie- c.q. trosknecht de militaire transporten begeleiden. De daarvoor getelde vergoedingen waren uiterst gering. Op de stedelijke bevolking lastten de accijnzen, bovendien moesten zij in de garnizoenen onderdak geven en bepaalde ‘Servisgelder’ en ander belastingen betalten Bijkomende gelden vloeiden het leger toe uit de landsdelen, die wegens economische reden buiten het kantonsystem bleven. Zo betaalde Oostfriesland jaarlijks 16.0000 Taler in de rekrutenkas, terwijl de aan de Rijn gelegen Pruisische bezittingen over 31.000 Taler bijstuurden.//

(8) Passim: Door al deze middelen gelukte het de kroon, reeds in vredestijden een getalsmatig sterk leger op te bouwen en daarbij in onderscheid tot ander territoriale staten van buitenlandse subsidiebetalingen af te zien. Daarvoor stond het huurlingenleger na 1713 volledig tot de beschikking van de machtspolitiek van de Hohenzollerns, slechts in oorlogstijden werd de subsidieverhouding vernieuwd, zoals in 1741 met Frankrijk en in 1756 met Groot-Brittannië. Het uitgeruste en gedrilde leger was vooreerst de militaire bondgenoot van het Franse absolutisme en in de zevenjarige oorlog de continentale degen van de Engelse bourgeoisie. // Het klassenkarakter van de militaire macht van het feodaal-absolutistische militarisme liet zich zowel in de interne onderdrukkingsfunctie als ook bij de inzet in de onterechte veroveringsoorlogen. Het leger werd op meer als 100 garnizoenen verdeeld – werkte binnenpolitiek als potentiële kracht, die altijd antifeodale onrusten meten in de kiem zou moeten stikken. Kentekenend was, dat meestal reeds bij het eerste opflakkeren van boerenstakingen of bij het verzet bij rekrutenheffingen van huurlingencommando’s in mars gezet werden, vaak de officieren onmiddelbaar in de belangen van het burgerlijke beheer ingegrepen. Typischerwijs werd de militaire straf van de spitsroedenloop ook tegen buitenlandse boeren gebruikt. Pruisische troepen sloegen 1717 binnen in de kring Cottbus en na 1765 in Silezië opstanden van boeren neer. 1732 naam Pruisen met troepencontingenten deel aan de ‘Reichsexecution’, tegen de vrije rijksstad Mühlhausen waar burgerlijk-plebejische krachten de heerschappij van het patriciaat teruggedrongen hadden. /

(9) In de externe functie kwam het helemaal overeen met de veroveringsdrang van het feodale absolutistische militarisme, om gunstige annexatiemogelijkheden snel te gebruiken, voleindigde feiten te scheppen en darbij meedogenloos verdragen en volkenrechtelijke normen te breken, zoals bijvoorbeeld in 1740 bij de inval in het Oostenrijkse Silezië. Een zich ten gunste van Pruisen ontwikkelende krachtenconstellatie werd in 1756 met de zwaardslag van de agressie en de bijzetting van een zelfstandige staat – Sachsen – beantwoord. In deze zin waren het leger en de oorlog niet zondermeer de ‘ultima ratio’ van de politiek, doch geheel beslissende wezenlijke trekken van het militaire heerschappijsysteem. // Met betrekking tot hen politiek-sociale fysionomie onderscheidde zich het Pruisische huurlingenleger weliswaar niet fundamenteel van de huurlingenlegers van andere staten, maar in haar waren de perfectionering voor de oorlog en de inzet van de krachten van het land tot militaire doelen op een onder laatfeodale verhoudingen hoge maat gebracht. Op deze zijde van het militarisme wees Friedrich Genlis, toen hij bij de vergelijking van het Pruisische leger met andere soldatenlegers van de 18^e eeuw opmerkt, dat ondanks de permanente desertie, de prügeldiscipline en de zwakke morele samenhang die … militaire organisatie van Frederik de Grote het best van zijn tijd’ was. // Het in de 17^e en 18ee eeuw ontstane Pruisische militarisme hield de historisch overleefde feodale toestanden verder kunstmatig aan leven, verhinderde de kapitalistische ontwikkeling en deformeerde gelijktijdig de economie, het sociale en staatkundige leven naar de behoeften van de militaire machtsuitbreiding. Dit heerschappijsysteem was daarmee een fundamenteel bouwwerk van de feodale reactie, dat de militaire tendensen in ander absolutistische territoria begunstigde. Voor de nabije staten, vooral de militaire zwakkeren, stelde de Pruisische militaire staat met zijn brutale machtspolitiek een permanente bedreiging voor in 1772 annexeerde het in de eerstee deling van de Poolse feodale staat verdere gebieden van West-Pruisen. In 1778 ontstak het de Beierse successieoorlog tegen Oostenrijk. IN 1785 smeedde het de kortlevende vorstenbond in gelijke mate tegen het huis Habsburg, en slechts twee jaren later grepen Pruisische troepen ten gunste van reactionaire krachten in in de interne conflicten van Holland. /

(10) Passim: De verscherping van de antifeodale klassenstrijd in het laatste derde van de 18^e eeuw evenals de snellere groei van het manufactuurkapitalisme en daarmee het burgerdom stelden het feodaal-absolutistische militarisme en het staande leger voor nieuwe economische, politieke en sociale problemen. Beïnvloed en begunstigd door het gedachtegoed van de burgerlijke verlichting, rijpte de crisis van het feodaal-absolutisme in Pruisen. Terwijl uiterlijk de huurlingenlegers nog het beeld van de functionele militaire machine bood, namen vooral na de zevenjarige oorlog de vervalsverschijningen aan het gebouw van de oudpruisische militaire staat toe. Sterker als tevoren drukte de neergang van de feodale maatschappelijke ordening het militaire wezen zijn stempel op. Steeds meer bewezen zich de eisen van het leger, dat zich op nieuwe oorlogszuchtige uiteenzettingen met Oostenrijk voorbereidde, als last en rem van de economie ontwikkeling. Karakteristiek voor het militaire wezen en de verroesting en verstening, die zich onder het uiterlijke glorieuze van de militaire overwinning in de veroveringsoorlogen tussen 1740 en 1763 voltrok. Achter de glas van de revues en kampen van het leger alsmede de minutieuze, door buitenlandse bezoekers bewonderde dril verborgen zich morsheid en leegheid. De compagnie-economie en de rekrutering maakte het officierskorps nu sterker als voorheen tot een ‘bende woekerende kooplieden’[Hermaan van Boyen], die hen vijandigheid eten vormingen en hen kastengeest nog meer naar voren hief en burgerlijke officieren, die tijdens de zevenjarige oorlog in een begrensd aantal opgetreden waren, weer uitsloot. Exerceren ene paradedril werden tot zelfdoel, terwijl de vorming in dogmatische, pratikerende kunstvormen te verstarren begon. /

(11) Passim: ‘de bewapening was slechter als welke ook in Europa’, zo oordeelde terugblikkend Carl von Clausewitz, ‘het materiaal van de artillerie, met uitzondering van de kanonnen zelf, niet beter. Voeding en kleding van de soldaten onder de noodlijdenden, de uiting voor de oorlog naar oude aard, dus voor de behoeften van de tijd met overvloedige dingen beladen, de geest van het lager in hoogste mate onmilitair, de vorming slechts eenzijdig, in het Pruisendom bevangen zonder deelname n opmerkzaamheid voordat, wat op andere plaatsen voorkwam, zonder waardering van de nieuwste militaire verschijningen, de oefeningen oppassend, in eeuwige steriele imitatie van het oude en verouderde, vooral een zeldzame trots, die zelfs de bezorgdheid voor natuurlijke verschrikking insliep.’// gelijktijdig ontwikkelde zich duidelijk elementen van een bijzondere oorlogsideologie, die de veroveringsoorlog rechtvaardigde en het Pruisische leger glorificeerde één van de vroege getuigenissen van deze kant van het feodaal-absolutistisch militarisme waren A.D. Ortmanns ‘Patriotische briefen’, die in 1758 in Berlijn verschenen. ‘Wij hebben de meest rechtvaardige verdedigingsoorlog voor ons vaderland te voeren’, zo heet het daar, ‘voor onze gewetensvrijheid, ja voor ons goed en bloed, voor het welzijn en het leven van onze kinderen. …Gelooft u met zekerheid, mijn vriend, het hart van onze patriotten is geheel tot liefde en hoogachtig tegen het leger geroerd.’Deze en andere folders en traktaten hadden Friedrich Cal Moser in het oog, toen hij zijn afhandeling ‘Over de Duitse nationale-geest’ ironisch aanklaagde: ‘Zij vaderland lief te hebben, is geen eer meer, het te verwoesten, is het enige, het grote beroep op het tot tempel van de roem leidende ban van de held; het heldengeloof van onze tijd, met het zwaard aan de zijde heeft zeer weinigen gemakkelijke geboden: de keizer te eerbiedigen, wanneer men moet, de wet te houden, waarin men wil, te doen, wat iemand belooft en het erop aankomen te laten, hoe ver het reikt.’/ In de vervolgtijd groeiden uit de reactionaire militaire literatuur die militaire begrippen van ‘handhaven tegen een wereld van vijanden van ‘volhouden’ en van het ‘geloof aan de overwinning, die op het militaire denken en de geest van het Pruisische officierskorps een taaiere invloed uitoefenden en later in het repertoire van de moderne burgerlijk-imperialistische oorlogsideologie ingingen.”

Staat, Romeinen

(1) Victor Engelhardt, “Die geistige Kultur der Antike”, Reclam 1956/1958; “Overziet men het geheel van de politieke orde van het republikeinse Rome, zo stelt het zich als vloeiend voor, wat omgrenzing van aard en omvang van de afzonderlijke ambten voortdurend bemoeilijkt. De republikeinse ordening kan niet op een enkele noemer gebracht worden. Het was niet zorgvuldig uitgedacht, was een in-elkaar der meest verscheidene competenties, als gevolg van een organische groei, waarbij het nieuwe naast het oude tradt. De neiging om organische ontwikkeling te bevoorwoorden hebben wij reeds benadrukt. De traditie wordt niet opgegeven. Het nieuwe wordt naast haar gesteld. Dat brengt vaak onzekerheden met zich mee. … De wil tot een duidelijke ordening blijft desondanks behouden. De legalisering van de verbinding van het nieuwe met de traditie stelt zich als geleidelijk aan invoegen van de nooit opgegeven fundamentele gedachten van de ordening voor.”

(2) Lidia Storoni Mazzolani “The Idea of the City in Roman Thought, Hollis & Carter 1967”. “From the second century b.c. onward, the new direction of Roman thought is determined by Greek ideas – ideas which sometimes contradict each other. So when Rome, after a period of letting policy be dictated by events, became aware of the original and fruitful nature of the process of racial levelling which she had for various reasons been fitfully following – when she wanted to elevate it to be the guiding principle of her new, world-wide domain – she found the justificatory doctrines in the works of the masters of Greek thought. But in the initial stages, when the seeds were being sown, the clash between the welcomers of this message of racial and social equality and the guardians of the old exclusive policy became very obvious. The first group held the new, enlightened views, and had at least an inkling of the opportunity to create a world-wide society which was implicit in the Empire’s territorial expansion. The second group had no thoughts of accepting foreigners on an equal basis, and could imagine no constitution for a City of Justice for mankind that differed from the constitution of their own Republic. This clash of views continued for centuries, and was reflected in political groupings, in the thinking of Roman authors, in sculpture, and in the language of the visual. It was a clash between the idea of supremacy and the idea of assimilation, between Senate and Emperor, between democratic custom and theocracy, between realism and Utopian idealism. The vast territorial expansion of the Empire began to demand a doctrinal basis on which it could proceed; and then the policy of assimilation, already well on the way to completion in practice, became the theoretical inspiration of the Roman system. In their effort to make this policy their own, the Romans sought out precedents that went right back to Romulus. The Roman nation was one of mixed origins, because it had been created by the assembly of various tribes at a natural cross-road; and its quiet annexation of populations and gods was presented as a deliberate policy, practised by the mythical founder and carefully followed by successive rulers down to the time of Augustus – a gradual progress towards the ecumenical concept of Rome. Converted in this way into a theoretical basis for imperialism, the system of racial levelling could be represented as a regular, steady process; but this was to simplify the matter in retrospect. In reality, during the centuries of imperial growth, the system of domination practised by the Romans was built up out of a vast number of separate decisions on the relationship to be observed with different subject peoples. The basis of the treaty that bound a community to Rome might be either alliance or conquest, implying different degrees of subjection, different obligations, and different rights. Some states had to pay tribute in grain, others in cash, others in recruits. Some had the right to trade with the Romans, others the right of intermarriage, others the right of voting in roman elections. These inconsistencies may have helped the Romans to maintain their dominant position; they certainly had nothing to do with any unifying theoretical principle. It was the urgent wish of their new subjects, first of all in Latium, then in the rest of Italy, and finally all over the known world, that led the ruling nation to widen the scope of the assimilating process, and to introduce more and more uniformity into the administrative systems used for various subject peoples. With all its variations and unevenness of application, Roman practice did, on the whole amount to a happy mean between the isolationism of the conservatives and the universalism of the intellectuals.”

(3) Idem; “Cicero describes the fellings of the ‘new’ men (homines novi) in the next decade or so after the passage of the laws just mentioned. ‘Surely I think that all natives of Italian towns have two fatherlands, one by nature and the other by citizenship…. We consider both the place where we were born our fatherland, And also the City into which we have been adapted. But the fatherland must stand first in our affection which in the name of Republic signifies the common citizenship of us all. For er it is our duty to die. A man no longer feels himself ‘shut in by wall as a resident of some fixed spot, but is a citizen of the whole universe, as it were of a single city.’ From these ideas, carried all over the Mediterranean with the spread of Greek culture, sprang thoughts of cosmic significance. Within the world of Jewry, Philo of Alexandria, writing in the imperial period, gave extra weight to a universalistic tendency which was already present in the Old Testament. The spiritual supremacy of the People of Israel, an ineradicable part of Jewish thought, was now accompanied by the idea of a Great City, ruled by a single God, judged by a single law. He who comes to the truly Great City, this world, and beholds hills and plains… the rivers, the sea, the air with its happily tempered phases, and the whole firmament revolving in rhythmic order, must he not naturally, or rather necessarily, gain the conception of the Maker and Father and Ruler also? (Philo, On the Special Laws, I, vi, 34). Twenty years later, Seneca, whose language was Latin but who came from Spain, shows us a vision of the Great City whose scale dwarfs the human race : “You are about to enter a City, “ I should say, “shared by gods and men – a city that embraces the universe, that is bound by fixed and eternal laws” (Ad Marciam XVIII, i). Seneca’s conception also includes two Cities; but he does not distinguish them as being one geographical and one statutory, like the two cities of Cicero, nor as being one national and one world-wide, like those of Philo, but as being one transitory and one eternal. ‘Let us grasp the idea,” he says, “that there are two commonwealths –the one, a vast and truly common state, which embraces alike gods and men; the other, the one to which we have been assigned by the accident of birth. This will be the commonwealth of the Athenians or of the Carthaginians, or of any other city that belongs, not to all, but to some particular race of men. Some yield service to both commonwealths at the same time – to the greater and to the lesser – some only to the greater. This greater commonwealth were are able to serve even in leisure – nay, I am inclined to think, even better in leisure, so that we may inquire what virtue is’ (On Leisure IV, i). And in one of the Moral Letters: ‘The human soul is a great and noble thing : it permits of no limits except those which can be shared by the gods. First of all, it does not consent to a lowly birthplace… The soul’s homeland is the whole space that encircles the height and the breadth of the firmament, the whole rounded dome within which lies land and sea.’ ”

(4) Idem; “Works of Philo assert the identity between the laws of the small city and the eternal laws of the universe. ‘Whosoever will carefully examine the nature of the particular enactments, will find that they seek to attain to the harmony of the universe, and are in agreement with the principles of the eternal nature’(Philo, Moses, II, x, 52). ‘Particular polities are rather an additions to the single polity of nature on which supreme authority is conferred… The cities which we see are unlimited in number, and subject to diverse polities and lays by no means identical… The cause of this is the reluctance to combine all fellowship with each other’(Philo, Joseph, VI, 28). The true citizen of a city is not the man who is born there, lives there and carries out the functions of the government there, if he is a wicked man. The true citizen is rather to be found among ‘those who have never been placed upon the burgess rolls, or have been condemned to disfranchisement of banishment’. And who are these men who have the rights of citizenship in the spiritual City. They are the good, the honest, those who live wisely, like brothers. The servants of Isaac found four wells – and that is all the story means to those who have limited powers of vision. ‘But those who are on the roll of a greater country, even this whole world, will be quite sure that four things propounded as a subject of enquiry, are not four wells, but the four parts of the universe – land, water, air, heaven’ Philo, On Dreams, VII, 39). Man is therefore a citizen of the world. Philo, who was not of course a Roman, represents the meeting-point of Greek Thought and Jewish religion. But he lived and worked in the world of Rome, which may be why his vision of a universal city, governed by an ideal ruler, has a theoretical relationship to the Roman Empire. It was because Caligula expected his subjects to worship him as a god that Philo disapproved of him. Philo’s dram was indeed of a single monarch to rule over all mankind. He wanted him to be as wise as a philosopher, as mild as a shepherd, as alert as a helmsman. He wanted him to be endowed with a natural majesty of soul, which is the gift of Heaven and cannot be learnt. This majesty must therefore come of divine right, and be universal in scope because of its divine origin. It must be a spontaneous mental attitude, showing itself outwardly in temperance and in dedication to the tasks of government. These doctrines can be found in the works of Plato and the writings of the Neo-pythagoreans. Caligula made a clumsy attempt to proclaim himself a god and affirm theocracy in the very years when Philo was perfecting their theoretical expression on the abstract plane. Such ideas, rites, and feelings made their way through the mixed populations of the cities, moved with the troops to far off frontiers, flocked in with auxiliary troops from their distant homes. Little by little there sprang from them a common feeling, a unifying vision of mankind: the equality of all mortal men in the sight of the Godhead made them all citizens of the same spiritual community. The levelling process took place first on the ideological plane, and was ratified by the lay only at a later stage. And monotheistic ideas were widespread before the idea of monarchy as a unifying force was officially adapted a the informing principle of the Roman system.”

(5) Idem; “The reproaches levelled by Roman authors against Alexander may seem to be based on pure morality. This, however, masks an intuitive feeling that any imitation of his policy, with its inevitable tendency towards the abolition of racial discrimination, would lead to the disappearance of the oligarchic system. Any community planned by a deified king would hardly conform with the aristocratic, socially stratified isolationist nature of the original City of Rome. If the republicans held Alexander in doctrinaire horror, those who aspired to theocratic power took him as a model His physical likeness must have been familiar to the Romans after Metellus defeated the Macedonians and brought a collection of Greek statues to Rome, in 148 b.c., and from then on he had no lack of imitators. After his death, Alexander was compared with Hercules; he may indeed have claimed descent from him during his lifetime. Hercules was not then regarded primarily as a symbol of strength, but rather as the benefactor of the humble, noted for moral rather than physical prowess. It was this view of him which led a number of emperors to proclaim him as their tutelary deity, and even to try to achieve personal identification with him. Another deity who had smiled on Alexander was Dionysus. These religious affiliations are indicative of the promise of social progress which was implicit in the idea of monarchy. High hopes were based on the advent of power of a ruler who claimed these mythical figures as his predecessors. Alexander’s triumphal advance to the Caspian, and the story of his symbolical closure of the Caspian Gates against any further advance by Westerners, or any future intrusion by invaders from the East, contributed to a legend that had an aura of mystical glory about it. The unifying principle on which his cosmopolitan authority was based necessarily involve international unity in religion and politics. This in turn could only mean monotheism and monarchy. The legendary figure of Alexander and the precedent set by his career gave a name and a form to a mass of confused ambitions. His unfinished life-work was always in the thoughts of those who believed theocracy to be the only way to achieve the eternal desire of enlightened spirits – the bringing of the world of men into harmony with the single all-embracing order of the universe.”

Moraal, Epicureërs

(1) Victor Engelhardt, “Die geistige Kultur der Antike”, Reclam 1956/1958; “Het ideaal van Epicurus is negatief. ‘De grootste rijjksom is de zelfgenoegzaamheid.’ Men kan met Zeus aan geluk wedijveren, wanneer men gerstebrood en water heeft.’ Desondanks vervalt Epicurus niet in cynische wereldvlucht. De gewenning aan eenvoudige levenswijze verhoogt zijn vrolijke stemming, wanneer hij af en toe een keer een uitnodiging tot kostbaarder bediening volgt, ‘en maakt ons zonder angst tegen de buien van het noodlot’. [Diogenes Laertius] / Het gelijk van de enkeling in het enige doel dat Epicurus, de latere erfgenaam van de klassieke zelfheerlijkheid, kent. Het streven is egoistisch. Ook gerechtigheid wordt slechts om wille van de zielevrede geschat. ‘Er is – geloof het mij! – voor de denkende geen natuurlijke wederzijdse gemeenschap.’ ‘Wie slim is, bedrijft geen politiek.’ / Aan de wereldproblematiek van hun tijd gaan de Epicureërs voorbij. Hun van generatie tot generatie tot in de Romeinse tijd voortlevende gedachten betekenen vlucht uit de werld. Tot positieve medewerking, tot sociale vorming van het zijn, zoals de tijd die eist, zijn de aanhangers van Epicurus in het algemeen niet bereid. Omwillen van het geestelijk genot houden zij zich bezig met wetenschap, met fysica, meer doen zij niet. Ze zijn daadwerkelijk einde en uitgang.”

Wetenschapsfilosofie

(1) Meer als alle uitvindingen betekent de methode, naar welke Archimedes bij zijn onderzoeken uitgaat. Zij is mathematische, stemt volkomen met de geometrie van Euklides overeen. Hij gaat gaat van bepaalde grondregels uit, die, zoals Eklides axiomas, niet bewezen kunnen worden. En zo als Euklides met mathematische zekerheid uit de axiomas alle geometrische regels afleid, zo leidt Archimedes uit zijn aannames met mathematische zekerheid fysieke wetten af. Zijn de axiomas juist, dan moeten het ook de afgeleide wetten zijn. En daar hij in de keuze van zijn grond-aannames zeer voorzichtig was, is hem, geheel in tegenstelling tot Aristoteles, geen vergissing na te wijzen. De voorstellingsmethode  van Archimedes heeft echter een groot nadeel. Zij verbergt de weg op welke hij tot zijn regels beland is. Hij stelt algemene beweringen vooraan en leidt alles uit het individuele geval af. hij beweert bijvoorbeeld: ‘gewichten van gelijke zwaarte, in dezelfde richting werkend, zijn in evenwicht.’ Uit deze algemene regel put hij de wetten van de hefboom, de zwaartepuntregels enz. In werkelijkheid kan de algemene regel nooit en te nimmer het eerste uitgangspunt van zijn onderzoek gewezen zijn; in werkelijkheid moet ook Archimedes eerst individuele gevallen, bijvoorbeeld het gelijke gewicht aan de weegschaal, geobserveerd hebben. Pas de rijkdom aan individuele observaties vermag hem, onder tehulproeping van een geniaal raden, naar de algemene regel te leiden die alle individuele observaties omvat. In deze regel is natuurlijk reeds het individuele omvat, men kan er niets uit afleiden wat er niet reeds in aanwezig was. Met de opstelling van de algemene regel is dus het moeilijkste deel van het onderzoekswerk reeds gedaan, en wanneer dit deel verborgen word, zo word ook het onderzoek op zich versluierd. / Zo kon het komen, dat de ouden Archimeds voor een wonderdoener hielden, en zo kon het komen dat hij geen opvolgers had, geen leerlingen vond, omdat ze van hem de eigenlijke onderzoeksmethode niet konden leren.”

—————-

(2)? Victor Engelhardt, “Die geistige Kultur der Antike”, Reclam 1956/1958; “De nawerkende traditie bewaarde de Grieken ervoor, dat ze bij de zorg voor de individuele wetenschappen eenzijdige specialisten te worden – zoals de zorg voor de wetenschap en techniek in de nieuwe tijd, wegens de onoverzienbaarheid van het weten, dat heeft gebracht. Wanneer ook in de hellenistische tijd het empirisch onderzoek op de voorgrond treed, zo wordt door de Grieken toch nog altijd het bijzondere in het algemene gezocht. Op dezelfde wijze scheppend als in de klassieke dagen was men echter niet meer. het extensieve wetenschapsbedrijf remde reeds destijds vaak de hoge vlucht van de geest. Men spon de oude gedachtengangen verder en bouwde ze uit. De veelheid aan nieuwe kennis, welke de afzonderlijke wetenschappen opriepen, weersprak daar veelvoudig de conclusies uit de klassieke systemeen van de filosofie, die op een smalle wetensbasis opgebouwd warenZulde tegenstellingen dreven verschillende denkers in de armen van de skepsis. ‘Niemand van ons weet iets, zelfs dat niet eens, of wij iets weten, of dat wij niets weten, noch ook of iets bestaat of niet’, zei Metrodorus [Metrodoros]  van Chios. Pyrrhon, van welke slechts monderlinge overlevering kond doet, werd de eigenlijke stichter van de school. Waarheid is volgens hem nergens te vinden. ‘Dit verhoudt zich net zo weinig op dit of dat afzonderlijke of beiderlei samen.”Niets mooi of lelijk, juist of onrecht.’ ‘Er valt niets te leren, omdat men van iedere uitspraak het tegendeel kan beweren.’ / De skepsis van Pyrrhon greep al snel verder om zich. Niet slechts de eigen school van denkers wordt door hun gepakt, ook in de Platoonse akademie rong zij tijdelijk in – en tot in de romeinse tijd liet zij de geesten niet los. Zij was uitdrukking van de in individuele wetenschappen verslinterde, aan iedere traditie wanhopende stuurloosheid van het tijdperk. En toch was zij niet het laatste woord van de tijden. De stuurloosheid schreeuwde naar verlossing – en deze verlossing hette rust, bevrijding van de storm welke de gemoederen opzweepte in een ondergaande wereld. Zelfst de skeptici hoopten haar te vinden: ‘Het hoogste goed is de terughouding [van het oordeel], welk de zielenvreugde als har schaduw volgt. [Pyrrhon]”

(3) Warren Treadgold, “The Byzantine Revival 780-842”, Stanford Universtiy Press 1986; “Doubtless Byzantine standars for scholarly progress differed soewhat form modern ones. To the Byzantines, real learning was familiarity with classical or patristic authorities, and the best writing was in Attic Greek and made frequent classical allusions. the writing style of Ignatius the Deacon is highly artificial and deliberately obsucre, so that it is diffecult to distill historical facts form his letters and saints’ lives, let alone from the texts dependent on his propagandistic peom againt Thomas the Slav. The ancient work that Photius tursted his learned contemporaries could understand was a bizarre amalgam of arithmetic and pagan mythology, which even Photius considered silly in itself but found useful to test its readers’ erudition. / Nonetheless, part of the game wass really to understand what the ancients had meant. Leo the Mathematician’s student is said to have surpassed Mu’tasim’s court geometers because he could explain the Euclidean proofs that they could only parrot. Imitation led to adaptation, and reading to experiment. Byzantines and most moderns world agree that more schooling, more copying of manuscirpts, and more writing are god things, and that knowledge of the rules of grammar and mathematics is useful both as mental discipline and for practical purposes. Even if the Byzantines;’ most highly prized literary productions bore most modern readers. Byzantine scholarship still made some notable advances.”

(4) Heinrich Cunow, “Die Marxsche Geschichts-, Gesllschafts- und Staatstheorie”, Buchhandlung Vorwärts 1920; “Hadden Thukydides en Xenophon reeds de gebeurtenissen door een partijdig geslepen bril bekeken, zo hadden zij toch bewuste vervalsingen van historische feiten voor partijdoeleinden vermeden. Bij de leerlingen van Isocrates , Ephoras en Theopompos word daarentgen de geschiedschrijving evenzo als de rethorica, meer en mer tot een middel zonder meer. Voor alles zou de geschiedenis agitatorisch moeten werken. Voor het bereiken van dit doel word ook de bijpassende vorm van voorstelling op de voorgrond geplaatst. Afwijkingen van de historische waarheid worden als toegestaan gezien, wanneer de bedoelde politieke werking of de partij- c.z. staatsmoraal het eist, geheel in de geest van een Cicero, die later open uitsprak: ‘Het is de rhetoren geoorloofd, in de schiedschrijving te liegen, wanneer zij daardoor iets beter voor te stellen vermogen.’ / Naast deze schadelijke invloed laten zich ook bepaalde gunstige invloeden van het rijkgevormde griekse staatsleven op de geschiedschrijving erkennen. In drievoudig opzicht is een dergelijke invloed na te wijzen: in de aflegging van het geloof aan aan de inwerking van de volksgoden op het geluk van de staat, in de aanname dat het karakter van een vol van de natuur van het door haar bezette gebied afhing, en ten derde in de toenemende onderzoeking van de interne staatsverhoudingen. / De oudgriekse goden werelden echter geenszins eenvoudig onttroont, hun bestaan werd niet gelochend; maar zij werden in het streven naar nieuwe inzichten – filosofische zoals als natuurwetenschappelijk – zo ver terzijde geschoven, dat zij de wetenschappelijke onderzoeking nauwelijks meer in de weg stonden. Zij bleven formeel op hun troon, maar zij werden in de geschiedenis meer en meer tot wezenloze vormen – in tegenstelling tot het brede volksgevoel, waarin zij nog altijd als oppermachtige personen, als gevers van geluk en ongeluk golden.”

(5) J. Zwaan, “Groen van Prinster en de klassieke oudheid”, Adolf M. Hakkert 1973; “… eerbied voor zuiver wetenschappelijk onderzoek komt niet in strijd met de belangen van de maatschappij, maar vormt juist de onmisbare voorwaarde voor waarlijk vruchtbare maatschappelijke werkzaamheid. Groen vindt het nodig, ‘dat wetenschap en geleerdheid in veel nauwer verband tot het dagelijksche leven worden gebracht’, maar deze taak kan alleen vervuld worden door degenen ‘die de wetenschappen om haar zelve hebben beoefend.’ / Wetenschappelijke arbeid behoeft ook niet te botsen met artistieke aanleg. Het aesthetische genot vormt een belangrijk element in de beoefening van de philologie. In een stelling sluit Groen zich aan bij Cicero’s Pro Archia, waarin aan de ‘delectatio’ een eigen waarde toegekend wordt naast het [geestelijk opgevatte!] ‘nut’ [fructus]. / In het bijzonder geldt dit van de bestudering van de klassieke literatuur. …”

(6) Franz Cumont, “Die orientalischen Religionen im Römischen Heidentum”, B.G. Teubner 1914; “De praktische geest van de Romeinen, die hun tot uitstekende juristen maakte, hinder ze eraan, grote grote geleerden te worden. Zij stelden de zuivere wetenschap slechts eer matig op prijs, voor welke zij slechts zeer matig geschikt waren, en men merkt dat zij over daar, waar hun onmiddellijke heerschappij begingt, niet meer ernstig gepleegd word. De grote astronomen, die grote mathematici, de grote artsten zijn in meerderheid orëntalen, zlamede de grote scheppers of vertegenwoordigers van metaphysische systemen. Ptolemaeus en Plotinus zijn Egyptenaren, Porhyrius en Jamblichus Syriërs, Dioscorides en Galenus Aziaten. De oriëntaalse geest dringt in alle studies binnen. De hersenspinsels der astrologie en de magie vinden ook bij de geschoolde mensen toegang. De filosofie begint zich meer en meer met de fabelachtige wijsheid Chaldea of Egypte te bevrienden. Het vernuft, het zoeken naar de waarheid moe geworden, dankt af en gelooft deze in een openbaring te vinden, die zich in de mysteriën van de barbaren behouden heeft. De logica van Griekenland denkt erover na hoe zich de verwarde overleveringen van de aziatische priesters tot een harmonisch geheel ordenen laten.”

(7) Diversen “ The Ancient World, Cultural and Scientific Development Volume 2, Harper & Row Publishers 1965”; “From the earliest times astronomy was of exceptional importance in China, since it grew out of a religion of a ‘cosmic’ type and was always regarded as an official science, whose care was a well-defined state duty. The Department of Astronomy in the imperial palace was always one of the essential organs in the central government of China. It is described as such in the Chou-li, a compilation of the second century bc which seems to reflect the principles of the Chou state after they had become rigid and had been reduced to a system by later theorists. According to the Shu-ching, the mythical emperor Yao gave official standing to the astronomers Hsi and Ho. The portion of the text containing this brief passage may go back to the eight or seventh century bc, and is the first mention in history of Chinese astronomy. In fact, however, the His-Ho pair represent the mythical being who is sometimes the mother and sometimes the charioteer of the sun, according to Maspero’s view. Astronomy was the secret science of the Chou priest-kings. But we have no precise record of the Chou period, Except what can be deduced from the speculations of the period which follows. All that can be said is that the observation of eclipses, especially eclipses of the moon, was of a purely empirical nature and went back to very ancient times. The first certain observation is that recorded in the Shih-ching, and its date is 734 bc; but others earlier were mentioned on Shang divination bones, with dates in the fourteenth and thirteenth centuries.”

(8) Benjamin Farrington “Head and Hand in Ancient Greece, The Thinkers library 1947”. “In Egypt and Babylon the control over nature exercised in the techniques threw little light on the processes of nature as a whole. Practice did not pass beyond the domain of practice. The domain of nature was already occupied by mythology. Mythology and technology constituted two entirely different fields of knowledge. With the Milesians technology drove mythology off the field. The central illumination of the Milesians was the notion that the whole universe works in the same way as the little bits of it that are under man’s control.”

(9) Benjamin Farrington “Head and Hand in Ancient Greece, The Thinkers library 1947”. “In the old bronze-age civilizations of the valleys of the Nile and the Euphrates there was a high degree of technical development. But the ideas derived from the techniques could not be applied to the interpretation of the major phenomena of nature because the domain of nature was already occupied by an elaborate mythology handed down by priestly corporations. This mythology is incorrectly described as popular superstition. Tit was the official view of the nature of the universe which it would be impious to question because it was enforced by authority. There were various kinds of knowledge in these old bronze-age civilizations. There was, on the one hand the practical knowledge necessary fort the control of nature by such techniques as those of the farmer, the potter, and the smith. This was passed on orally to apprentices. There were certain techniques, like the control of the water-supply, the redivision of lands, and the erection of great buildings, which were in the hands of the ruling an literate class and gave birth to sciences which were emerging from the purely practical stage sciences such as positional astronomy and mensuration. Over and above these there was a vast mass of myth and legend, constituting an anonymous, incoherent literature clumsily expressed in hieratic language, which accounted for the major phenomena of nature and was maintained by the rulers as a necessary basis of the social order. What we call science, in modern times, could not begin to emerge until the barriers between these different spheres of knowledge were broken down, until the suggestions derived from technical processes could be boldly applied to the whole domain of nature, until the spell of the mythological mode of explanation was broken, and until the emerging mathematical disciplines ceased to be part of the administrative equipment of bureaucrats and became part of the culture of the free citizens. It was in Ionia that the social conditions requisite for this advance first appeared.”

————————-

(10) Elizabeth M. Craik, “The Dorian Aegean”, Routledge & Kegan Paul 1980; “Sills in mining and metallurgy developed: silver was mined (notably at Laureion in Attica and on the island of Siphnos) and even small states struck their own coins. In workshops all over Greece – typically manned by a free owner and his family, assisted by their squad of slaves – goods ranging from shields to musical instruments were manufactured. The crafts of the potter, the sculptor and the carpenter were all highly developed, as were techniques of ivory-carving, gem-working, metal inlay and other decorative arts. Like the supreme ‘techie’ of medicine, humbler ‘technai’ were generally passed from father to son. Expertise was acquired by listening and looking, not by studying manuals. Craftsmen, however skilled and mentally alert, were for the most part illiterate, while the literate elite were uninterested in or – at a later period – snobbish about manual work. …  No one has accused the Romans, who also owned slaves, of a lack of interest in technology. Indeed, the Greek technological achievement, vis-a-vis the Roman, tends to be underrated. It is often overlooked that the Greeks laid the foundations on which the Romans built. It is perhaps the silence in the literature which leads to this somewhat distorted view: the artifacts have to stand as their own record/ (Cf. Cohen and Drabkin, 1948, p.182, ‘It is to be remembered, however, that our best sources for the technological applications are not literary but archaeological.’)

(11) Passim: Less tangible practical achievements were those in time measurement. Rudimentary water-clocks, constructed on the same principle as the egg-timer, were in use in the Attic law courts of the fourth century. The sundial was perfected in Alexandria in the first century BC (cf. Dicks, 1970, p.174, expressing doubts on the validity of the claim that Anaximander had achieved this already in the sixth century). Greek states long used their own individual, often idiosyncratic, calendar systems. Attempts made by Meton, working in Athens in the mid fifth century, to harmonize the lunar and solar year were improved upon by later writers; but standardization was slow to come. / The emergence of medicine as a ‘techie’ in its own right was not immediately accompanied by the emergence of other scientific fields. In part, this is because there were no professional groups of scientific specialists (in astronomy, physics, etc.) with the social prestige and financial independence which doctors could command. To doctors, their ‘techie’ was their livelihood; other ‘scientists’ were not following science for a living, but had private means or other employment. This remained true till the Hellenistic era, when royal patronage brought about some change in the situation.”

————————–

(12) Elizabeth M. Craik, “The Dorian Aegean”, Routledge & Kegan Paul 1980; “In the last century BC and the first AD, a retrospective spirit can be discerned in the work of philosophers and scientists, a half-conscious summing-up of past achievements at the start of a new era. Geminos’ compilation is one product of this ambiance; another is the medical encyclopedia of Celsus. The same spirit lives on in Galen and Ptolemy. / The cultivated public of Rome now had the accumulated scientific knowledge of Greece in its grasp. The main bridge between Greece and Rome was probably Poseidonios, with his outstanding ability to synthesize and summarize Greek thought for Roman readers. In the immediately following centuries under the Empire, we see a dissemination of Greek scientific knowledge, but little new development. Philosophy, literature and – especially – rhetoric were elaborated, but not science. Abstract scientific endeavor had scant appeal for the practical Romans (cf. Landels, 1978, p. 186). Pure mathematics, a favorite Greek study, declined, while medicine remained popular and applied science and technology came into its own.
Roman attitudes of the early empire may be seen in Pliny’s ‘Natural History’, Erudite, much travelled, but essentially uncritical, Pliny produced a work treating a multitude of topics including cosmology, geography, medicine, biology and mineralogy. In this, he used Greek sources extensively, but added little, either in information or in interpretation, to any of them. Meantime, Rhodes, earlier the adopted home of Hipparchos and Poseidonios, now offered hospitality to expatriate Romans, and, trimming her sails to the wind, specialized in the teaching of rhetoric.”

(13) Fontenelle, “Philosophische Neuigkeiten fur Leute van Welt und fur Gelehrte – Ausgewahlte Schriften”, Reclam 1989; “Ik ben ongeveer in dezelfde toestand als waarin zich Cicero bevond, toen hij eraan toe kwam om filosofische thema’s, die tot dan toe slechts in het Grieks werden behandeld, te vertalen. Men zei hem dat zijn werken in hoogste mate nutteloos waren, omdat de vrienden van de Griekse filosofie, die zich zeer wel de moeite hadden gemaakt om de Griekse boeken na te lezen, ze daarna niet meer in de Latijnse vertalingen zouden bekijken – die immers geen originelen waren. bovendien zouden degenen die geen filosofen waren,  versmaden om ze überhaupt in het Grieks of het Latijns te lezen. / Hierop antwoordde hij dat het complete tegendeel zou optreden, diegenen die geen filosofen waren, zouden in verzoeking geraken om het te worden, omdat het gemakkelijker zou zijn om Latijnse boeken te lezen; en diegenen die reeds filosofen waren omdat ze Griekse boeken hadden gelezen, zou het helemaal in de smaak vallen om ze te keuren – daar ze als dingen op zijn Latijns zouden worden behandeld.”

(14) Div., “Philosophien der neuen Technologie – Ars Elektronica” – Vilem Flusser, “Gedachtnisse”, Merve 1989; “het nieuwe culturele geheugen [de bibliotheek] kon zich slechts langzaam aan doorzetten, want het had te vechten tegen het voorgegane orale geheugen [mythe] en het materiële geheugen [magie] in een gecompliceerde wederzijdse verhouding. In het verloop van dit langzame doorzetten kwam the tot een ideologische sacralisatie van de bibliotheek, welke de westerse cultuur tot op de huidige dag kentekent. Men zag de bibliotheek niet meer als een steun voor het geheugen, in welke verworven informaties ingedragen werden, door schrijven] en vandaar afgeroepen werden [door lezen], doch men begon haar een boven de mensen staande [overhaar verheven] transcedentie te zien. Daardoor werd de culturele functie van de bibliotheek omgebogen: niet zij diende de mensen door haar engagement om verworven informatie te bewaren tegen de entropie in, doch in tegendeel, de mens diende haar, om in haar voor de entropie [voor de dood] bewaard te worden. Deze omkering van de functie van het cultureele geheugenis weliswaar voor de verhouding tussen de mens en zijn getuigenissen uberhaupt karakteristiek [in de orale cultuur werd het gesroken word gesacraliseerd en in de materiele het monument.], echter in het geval van de sacralisatie van de bibliotheek gaat het om eigen ideologie, op welke in de uiteindelijke analyse alle zogenaamde ‘westelijke waarden’ berusten.”

——————

(15) Div., “Hermeneus – Maandblad voor de antieke cultuur” 18^e jaargang, W.E.J. Tjeeenk Willink 1947 – =E.J. Dijksterhuis, “Maatschappelijke invloeden in de Griekse natuurwetenschap”; “… van den Engelsen classicus Benjamin Farrington, … De schrijver ziet, om het betoog kort samen te vatten, de periode tussen Thales en Aristoteles, waarmee hij zich in zijn werken uitsluitend bezig houdt, niet in overeenstemming met de meest gangbare opvatting, is een tijd van voorbereiding op een bloeitijdperk, maar integendeel als een tijd van verval, waarin de wetenschap, na onder maatschappelijke invloeden een hoopgevend begin te hebben gemak, door andere sociale en economische factoren op een verkeerd spoort wordt gebracht, waarop haar veebelovende ontwikkeling jammerlijk doodloopt. Haar ontstaan, het eerste optreden van een natuurverklaring, die een beroep dot op het redelijk denken, werd teweeggebracht door een klasse van energieke en welvarende industriëlen en handelslieden, die in de bloeiende steden op de kust van Klein Azië een einde maakten aan de door een priesterkaste ter wille van de leiding der massa met graagte in stand gehouden mythologische verklaring der natuurverschijnselen en die daarvoor een interpretatie in de plaats stelden, waarin gebruik wed gemaakt van de begrippen en de termen van de oudsher beoefende, maar onder invloed van den handel tot nieuw leven gewekte technieken, waaraan zij hun welvaart dankten. / Uit den geest der techniek geboren, bleef de wetenschap voorlopig touw aan haar oorsprong, doordat ze zich in nauw contact met handwerk en ambacht ontwikkelde. Dat ging goed, zolang deze werkzaamheden ere gebleven, in het Athene van Solon dus en ook nog in de eeuw van Perikles. Maar het zo vruchtbare en levenwekkende contact ging verloren, toen de Atheensche burger zich eerder meer verheven begon te voelen boven den arbeid der eigen handen, de toepassing der industriële technische procedés steeds meer in de handen van slaven kwamen en de maatschappelijke positie van de goederen voortbrengende klasse steeds meer in aanzien daalde. De wetenschap werd nu een aangelegenheid van en materieel onbekommerde en zich uit de praktijk van de even terugtrekkende kaste, die zich de weelde meende te kunnen veroorloven, het contact met de techniek te verbreken, maar die daarvoor bestraft werd met onvruchtbaarheid op alle gebieden van wetenschap, die de stoffelijke processen tot studieobject hebben. Slechts wiskunde en astronomie konen in deze geesteshouding tot blei komen; de natuurwetenschap echter ging te gronde /

(16) Passim: Het filosofische stelsel, waarin de voor dezen gang van zaken verantwoordelijke sociale structuur haar uitdrukking vond, was de platonische ideeënleer met haar strengen chorismos tussen idee stoffelijk ding. In dien chorismos spiegelt zich de scheiding van denker en doener, van den vrije en nobele wijsgeer, die de idee schouwt en den banausischen handwerksman, die de materie hanteert. / Met de opheffing van den chorismos door Aristoteles kon het aangerichte kwaad niet hersteld worden. De nieuwe wetenschap was nu eenmaal geconcipieerd naar het model van de meester-slaaf-relatie, die in alle facetten van Plato’s denken tot uiting komt en die door Aristoteles voor de natuurlijke betrekking tussen de mensen gehouden wordt. Ondanks een meer empirische instelling, waarvan zijn biologische werk getuigt, kon daardoor ook de Stagiriet niet den onbevangen kijk op de naverschijnselen terugkrijgen, dien de oude Idoniërs dwingt te werken voor het door hem beoogde doel, tracht de natuur aan de weerbarstige materie een vorm op te dringen om daardoor haar doeleinden te verwezenlijken. Onder de vier causae wordt de finale de voornaamste met de hierdoor veroorzaakte intrede van het teleologische element doet de natuurwetenschap opnieuw een stap achteruit. De ongeneeslijke ziekte, die zich in het Griekse maatschappelijke bestaan heeft geopenbaard, verwoest tegelijk met het sociale leven dat der natuurwetenschap.”

——————-

(17) A. Pierson, “Hellas Tweede deel  – Epos, historiografie, druk, wijsbegeert, kunst”, H..D. Tjeenk Willink & Zon 1913; “Leerzaam rekenschap geven van Aristoteles’ natuuronderzoek kan alleen hij die op de hoogste is van de tegenwoordige Natuurkennis, en dus telkens bepalen kan hoever Aristoteles het op een gegeven gebied heeft gebracht. Ik vraag hier alleen naar zijn methode, en raadpleeg daarbij de eigen mededelingen van den wijsgeer. / Zijn grondbeschouwing is deze: De natuur is een groot kunstwerk. Een kunstwerk heeft een plan, en zulk een plan dwingt alle bijzonderheden te zijn wat zij zijn. Evenzo in de Natuur. Met de kennis van het plan dat haar beheerst, is de kennis van de noodzakelijkheid van al de bijzonderheden in de natuur gegeven. Dit wijst aan warneming en wetenschap elk hen eigen rol toe. Met het plan der Natuur worden wij niet van de voren bekend gemaakt. Wij moeten er achter komen door de studie der verschijnselen, die ons in het algemeen dit plan verraden; ziedaar de waarneming. Wanneer wij met het plan bekend zijn, werpt het zijn licht op de waarneming terug en vermogen wij de eerst op zichzelf staande verschijnselen in dat noodwendig onderling verband te brengen, dat hun door het plan is opgelegd; ziedaar de wetenschap. /

(18) Passim: Aristoteles grondbeschouwing vloeit dus voort 1^e de onmisbaarheid; 2^e de eigenlijke taak der warneming. Voor een andere logica dan de zijne moet waarneming leiden tot generalisatie, tot vaststelling van algemene wetten. Bij hem is zij nodig om achter het plan, achter de bedoeling, achter de idee te komen en daaruit de wereld te verklaren. Bij het bouwen van een huis,- het is Aristoteles eigen vergelijking,- staat het wezen van een huis den architect voor den geest en dat wezen bepaalt keus en rangschikking der bouwstoffen. Bouwstoffen en rangschikking maken niet het wezen van het huis; omgekeerd, het wezen van het huis maakt dat die of die bouwstoffen worden gebezigd, die of die rangschikking wordt in acht genomen. Algemener gesproken: de essentie der dingen is hun hoogste oorzaak. / Aristoteles zou heden ten dage de tegenvoeter zijn van Darwin. Empedokles leerde iets dat zich in beginsel van de hoofdstelling der evolutieleer niet al te zeer verwijdert. Hij beweerde van de wervelkolom, dat zij uiterst eenvoudig was ontstaan. De Mensch had beproefd zich te draaien en te wenden: de kolom was daardoor gebroken en nog ergens gebroken: zo waren de wervels geworden. Zulk een verklaring verwerpt Aristoteleles met nadruk. Immers, zij stelt in de plaats van een plan, toeval; in de plaats van een artistieke en intellectuele, een zuiver mechanische en praktische werking; in de plaats van de species Mensch, onveranderlijk dezelfde in haar hare soortgelijke eigenschappen, een individu, dat plotseling tot een geheel andere species overgaat, dat tot de gewervelde dieren gaat behoren op een gegeven ogenblik, op het ogenblik waarop voor het eerst de wervelkolom breekt. Maar dan is er niets zoals het noodwendig moet zijn? Dan kan van alles alles worden!

(19) Passim: Men moet in het eerste Boek van de Delen der Dieren lezen hoe levendig zich tegen dit geanticipeerd Darwinisme verzet. Hij wil de grote grote kunstenaar van het Heelal niet missen. In dien kunstenaar, in zijn bedoeling, ligt de eigenlijke bestaansreden van wat bestaat, gelijk in den beeldhouwer de bestaansreden ligt van het beeld. Met de kunstidee van een voorwerp is de bestaanswijze van dat voorwerp gegeven, en omdat dit zo is, hebben die dingen, gelijk een ieder die zich ontvouwt, een organische wording, wel verre an uit een enkel samenvoegen of losmaken der delen, in één woord, mechanisch te zijn ontstaan. / Hoever wijn wij hier nog van Plato af? Is Aristoteles, de bestrijder van Empedokles, niet de Plato van den Fedo, die aan de oude wijsgeren verweet, dat zij de gelatenheid van Sokrates afleiden uit gewrichten en zenuwen? Aristoteles breidt straks, evenals Plato zijne polemiek tegen Empedokles, tot al de Natuurfilosofen en hun Materialisme uit. Welzeker, egt hij met andere woorden, de maag heeft zich gevormd, omdat er nu eens water in het lichaam liep, en dat water een vergaarbak nodig had! De neus heeft zich gevormd, omdat er nu eens lucht in ons lichaam was die, om uit te kunnen stromen twee gaten boorde, onze neusgaten. Welzeker, wateren lucht hebben ons geboetseerd! …

(20) Passim: Hoe het zij, Aristoteles wederlegt de mechanische verklaring der Natuur evenmin als Plato dit beproefde. Hij acht haar blijkbaar te ongerijmd. Ook bij hem is het Idee der dingen het alles beheersende, het eigenlijk formerende der dingen: essentie en vorm hebben zelfs bij hem een betekenis. Ten aanzien er Ideeën komt het verschil tussen de beide wijsgeren hierop neder, dat bij Plato de Idee model; bij Aristoteles de Idee het doel en dus de eindoorzaak is der dingen. Het verschil is niet gering. Aristoteles geeft aan dat Idee wat haar bij Plato ontbrak, maar erkent daarmede tevens hare waarachtigheid. De aantrekking van het middelpunt der aarde is voor ons niet groter dan voor hem de aanraking is van de idee der wereld, van de ideale Natuur, bron en kenbron van de stoffelijke. Er is voor hem slechts een goddelijke architectonische kracht die de stoffelijke elementen tot hare arbeiders heeft. /

(21) Passim: Juist daarom vervullen de elementen der natuur hem met zoveel nooit verflauwde belangstelling, en is de Natuur voor hem overal gewijd gebied. Vreemdelingen die Heraklitus wilden bezoeken, zagen hem uit de verte in de keuken bij den oven, en aarzelden. Komt binnen, sprak de wijsgeer, God is ook hier. Aristoteles laat erop volgen: alles in de Natuur stemt tot bewondering en getuigt van hare machten schoonheid, van hare ideale bestemming. Niets boezeme ons weerzin of walging in. Leren wij slechts bij de studie van elke bijzonderheid haar verband met het Geheel in het oog houden: leren wij af enig organisme of zelfs een deel ervan aan te merken als iets dat op zichzelf staat.”(Als het ware is hier tussenstadium te vinden tussen Platonistische religie aan de ene zijde, en Spinoza en de dialectiek aan de andere zijde)

——————–

(22) Div., “Lampas – Tijdschrift voor Nederlandse classici 5 / Themanummer Wetenschap in de oudheid”, Lampas 1987 – M. Jager, “Kosmologie end e Oudheid”; “Een drietal punten zijn in het algemeen van belang, omdat zij bepaalde fundamentele verschillen in het licht stellen tussen de antieke wetenschap en filosofie en die van het moderne tijdvak. In een generaliserende formulering kunnen ze als volgt worden samengevat: a. De Oudheid kent geen scheiding vakwetenschap/filosofie. Binnen de filosofie vindt men zowel de aanzet tot positieve [empirische] wetenschap als een uitwerking die meer in de richting valt van in het bijzonder metafysica. Aan een consequente scheiding van het speculatieve en het empirische element komt men in de gehele Oudheid niet toe. / b. Er valt een belangrijk verschil in mentaliteit te constateren ten aanzien van wat met wetenschappelijk onderzoek wordt beoogd. Inde moderne wetenschap is het accent komen te liggen op de beheersing van de natuur en het nut van die beheersing. In de oudheid ontbreekt het verlangen de natuur te beheersen de onderzoeksactiviteiten zijn er uitsluitend op gericht de natuur te leren kennen. Ook wanneer men dit verschil net absoluut stelt d.w.z. aanneemt, dat er in de vorm van het zgn. ‘fundamenteel wetenschappelijk onderzoek’ wetenschap wordt bedreven die er slechts op uit is de natuur te doorgronden, dan nog bestaat er een kenmerkend verschil, namelijk het experiment. Het ontbreken daarvan in de Oudheid is een belangrijke reden voor de veel grotere rol, die argumentatie in het wetenschappelijk onderzoek krijgt toegewezen. / c. De Oudheid huldigt het ‘realistische’ kenmodel. Kennis heft betrekking op een buiten ons bestaande werkelijkheid en het karakter daarvan is bepalend voor de kennis. De werkelijkheid is ‘mind-independent’. Ergo, ook wanneer het denken als exclusief kenmiddel wordt beschouwd, wordt hieraan geen enkele ‘vormgevende’ functie voor de kennis toegeschreven, maar wordt als het constituerende kader gezien als inherent aan de op zichzelf bestaande werkelijkheid.”

——————

(23) Div., “The Oxford history of the classical world”, ? 1997;  “Physics is subordinate to ethics. According to Chrysippus, ‘the study of nature is to be undertaken for no other end than the discrimination of good things and bad’. Epicurus asserted that ‘you must first realize that knowledge of celestial matters, like other branches of study, has no other goal but tranquillity and firm conviction’; and ‘if we were not at all disturbed by our apprehensions concerning celestial phenomena and death . .. and by our failure to understand the limits of pains and of desires, we should have no further need of natural science’.” (handwerk was laag, de slaaf en dagloner deed wat gedaan moest worden. Er was dus geen prikkel om de natuurwetenschappen te ontwikkelen.)

————————–

(24) Div., “The Oxford history of the classical world”, ? 1997;  “Atomism has two profound implications. First, the heavenly bodies are not divine intelligences: according to Epicurus, ‘since they are aggregates of fire, we should not suppose them to possess happiness and pursue their courses voluntarily’. There are indeed gods in the Epicurean universe, admirable beings who live a life of tranquillity far off in intergalactic space. But those gods are not to be feared. ‘What is happy and indestructible neither is troubled itself nor causes trouble to others – hence it is moved neither by anger nor by gratitude.’ Thus the heavenly rumblings at which the superstitious quake are purely material events, and the real gods have no interest at all in life on earth. Secondly, ‘those who say that the soul is incorporeal are foolish; for if it were it could neither act nor be acted upon – but in fact both those properties are plainly observed to belong to the soul’. The soul is a body within the body, ‘composed of fine particles spread all through the structure, most like wind with an admixture of heat’. Thus ‘when the whole structure is dissolved, the soul is dispersed and no longer retains its powers’. It follows that ‘death is nothing to us; for what is dissolved has no perception, and what has no perception is nothing to us’. It is as absurd to fear the time after death as it would be to fear the time before birth. Lucretius makes the point vividly: …”

————————

(25) F.H. Sandbach, “Ancient culture and society – The Stoics”, Chatto & Windus 1975; “In his intersting book Physics of the Stoics [1959 ] S. Sambursky tried to show that in some sense they aticipated many modern ideas. There is a danger of exaggerating ghe similarity, but is is useful to recognise that they took some steps in teh right direction, even althoughthe road they folowed was no thorughwas. To the modern reader much of Stoic physics must seem childishly inadequate or misconceived; the detal is only to be understood i fit is seen as depndent on certain primitive conceptions. But for all this he should bear in mind that in some ways Stoic vies apprachd modern ones more nearly than did thoseof other ancient thinkers. First, they saw the world as a continum. For us there is a continuumof forces: gravitation binds togher the whoe fot he solar system, while its rotation generates forces that prevent its collapse; for the Sooics thecontinuum was material, a ‘breath’ pasing thorugh all things and not mereley maintaining them but lso ging them their characteristics. Secondly, as we thinkof overlaping fields of forceor superiposed wave motions,they conceived of the ‘reath’ as having simultaneou states aded one to another. Thridly, they empahsised the change and movement that characteriste nature; stability is a secondary phenomenon dueto an euilibriumof forces; the world is to be seen as a process leading from birth to consummation”

—————–

(26) R.G. Colingwood, “The idea of nature”, Oxford University Press 1965; “Greek natural science was base don the principel thatthe world of nature is saturated or permeated by mind.Greek thinkers regarded the presenceofmind in nature as the sourceof tht regularity or orderliness in he natural world whose presence made a science of natur possible. The world of nature they regarded as a world of bodies in motion.The motions in themselves, according to Greek ideas, were due tovitalityor ‘sould’; but motin in itself is one thing they believed, and orderliness anothter. They conceived mind, in all its manifestations, whter in human affairs or elsewher, as a ruler, a dominatingor regulating element, imposing order first upon itsef and then upon everyting belonging to it, rimarily its own body and secondarily that body’s environment. / Since the world of nature is world noto onlyof ceaseless motin and threfore alive, but also a worldof orderly or reular motion, they accordingly siad that the world of nature is not only alive but inteligent; not oney a vast animal with a ‘soul’ or life of its own, but a rational animal with a mind of its won. The life and intelligenceof creaturees inhabiting the earth’s surface and the regions ajacent to it, they argued, represent a spcecialized local organization of this all-pervading vitality and rationality, so that a ant or animal, according to their ideas, participates in its own degree psychicaly in the lifeprocessof the world’s ‘soul’ and intellectually in the activity of the world’s ‘mind’, no less than it participates materially in the physical organisation of the world’s ‘body’. / That vegetables and animals are psysically akin to the earth is a belief of shared by ourselves with the Greeks; but the notion of a psychical and intellectual kinship is strange to us, and constitutes a difficulty in the way of our understanding the relics of Greek natural science which we find in there literature.”

———————-

(27) R.G. Colingwood, “The idea of nature”, Oxford University Press 1965; “The Reniasacne view of nature began to take shape as antithetical to the Greek view in the work of Copernicus [1473-153], Telesio [1508-88, and Buno 1548-1600. The central pointof this antithesis was the dianl that the world of nature, the world studied by physical science,is an organism, and the assertion thatit is devoid both of intelgence andof life. It is therefore incapableof ordeingits on movements in a rational manner,and inded incapable of orderin its own movements in a rational maner, and indeed incapable of moving itself at all. The movements which its exhibits, and which the physicist investigates, are imposed upon it from without, and hier regularity is due to ‘laws of nature’l ikewise imposed from without. Insteadof being an organism, the natural world is a machine: a machine in the iteral and ropersense of the world, an arangementof bodily parts designed and put together and set going for a definite purpose by an intelligent mind outside itself. The Renaisance thinkers, like the Greeks, saw in the orderliness of the natural world an expresion of intelligence: but for the Greeks this intelligence was nature’s own inteligence, forthe Renaissance thinkers it was theinteligenceof sometingother than nature: the divine creator and ruler of nature. This distinction is the key to all the main differnces betwen Grek and Renaisscne antural science. / Each of these cosmological movements was followed by a movementin whichthe focus of interst shifted from nature ot mind. In the historyof Grek thought this shift took place with Socrates.Whereas previous tinkers had not negected ethics, politics,or even logic andhte theoryof knowledge, they had concentrated thier main effortof thought upon the thoery of nature. Socrates reversed this emphasis and concentrated his thought o non ethics and ogic; and from his tiime onwards, although the theory of nature was by no means forgotten even by Plato, who did far more work on that subject than is generally reaized, the thoery of mind predominated, adnhe theory of nature took the seocond place. /

(28) Passim: This greek theory of mind in Socrates and his succesors was intimately connectied with and conditioned by the resuts already obtained int he thory of nature. The mind that was studied by Socrates Plato, and Aristotle was always first and foremost mind in nature, the mind in teh body andof the body, manifesting itself by its conrolof the body; and when these philosphers found themselves obliged to recognise mind as tanscending body, they stated this discovery in a way that shows unmistakably how paradoxical it seemd othem and how remote tfrom their habitual or [as we sometimes say] ‘instinctive’ waysf thinking. Socrates in Plato’s dialogues over andover again experts to be met with incredulity and misunderstanding when he sets out to assert that rational soul o mind operates independentlyof the body: either when he is discusing the thory of knowledge and conrasts thebodily mindof appetite an sense witthe pure intelctual apprehensionofthe form whichis effectedby the rational soul’s wholly independent and self-contained activity wtout any help from the ody, or when he is expounding the doctrne of immortality and aserting that the rational sould enjoys an eternal life unaffected by the birth or deat of the body belonging to it. / The same tone is found in Aristotle, who treatsit as a matter of courset hat the ‘soul’ should be defined as the entelechyof an aoganic body – that is, the self-maintaining activity of an organism – but speaks as one expunding mysterious and dificult doctrne when he says that the intellect or reason, although in some sense it is partof the’soul’, possesses no bodily organ and is not acted upon, as sense is, by itsproper objects [De Anima 429b5]. So thatt s noting apart from its activity of thinking ibid. 21-2.] and is ‘separable’ from the body [ibid. 429b5].

(29) Passim: all this shows what from a general knowledge of pre-socratic physics weshould expect: that Grek tinkers in general takei t for grnted that mind belongs essentially to body andlives wit hit in the closest Union, and thatthen they ar confronted with reasonsfor tinking thisunion partial, occasional,or precarous, they are puzzled to know how this can be. / In Renaissance thoght this state of tingsis precisely reversed. For Descartes body is one substance and mindis anther. Each Works independently ofthe other acorindg to its own laws. Just as th fundamental axiom of Grek thought about mindis its imanece in body, so the fundamental asiom of Descartesis its transcndence. Descartes knows very well that trnscendence must not be pushed to the point of dualism; the two things must be conected somhor; but cosmologicaly he can find no connexion shortof God, and in the indivudal human being hs is driven to the desperate expedinet, justly ridiculed by Spinoza, of findingit inthe pineal gland, which he thinks must be the organ of Union between body and sould because, as an anatomist, he can find no other function for it. / Even Spinoza, with his insistence on the unity of substance, is inno better case; for thougt and extension are in his philospy two utterly distinct attibutes of this one substance, and each, as an attribute, completey transcendst the other.

(30) Passim: hence when in the eightenth century the centreof gravity in philosophical thought swung over from the theory of nature to the theory of mind, Berkely being the critical pint whereas Socrates ws for the gres, the problem of nature inevitably stated itself in thisform: how can mind have any connexion with something utterly alien to itself, something essentially mechanical and non-mental, namely nature? This was the question, at bottom the only question, concerning nature which exercised the great philosophers of mind, Berkely, Hume, Kant, Hegel. In every case thier answer was at bottom the same: namely, that mind makes nature; nature, is, so to speak, a byproduct of the autonomous and self-existing activity of mind.”

————————–

(31) Julian Huxlex, “Het proces der evolutie”, Born 1954; “Science has two functions: mastery of nature and insight. The insight may concern the universe in which we live; or ourselves; or the relations between ourselves and our world.”

———————-

(32) Jean-Pierre Vernant, “myth and society in ancient Greece”, Methuen 1982; “Alongside this moral thought, a philosophy of nature starts to develop at the beginning of the sixth century in the Greek cities of Asia Minor. The theories of these first ‘physicists’ of Ionia have been hailed as the beginning of rational thought as it is understood in the West / In a recent study we have attempted to show that the physical thought of the Greeks of the sixth century is intimately linked with their political thought. In their conception of nature the ‘physicists’ of Miletus make use of conceptual equipment and a terminology which had been developed in social practice. They interpret the physical universe in accordance with a model of equilibrium between opposed powers that is in keeping with the ideal of isonomia that governs their organisation of the human world. Certain aspects of the new view of the world presented by the Milesians may seem closer to the concepts of the Chinese. The gods are no longer seen as being outside nature and the human world; instead, the natural order itself is, in a way, considered as divine. And yet there are considerable differences. The Greek image of the world is fundamentally geometrical in character. The cosmos is imagined in spatial terms. The order that governs is egalitarian rather than hierarchical. It assumes a balance of distribution between contrary powers so that no one of these can come to dominate the others. Finally the Milesian philosophers, far more than Chinese thinkers, had to break with traditional religious beliefs and on many point they deliberately take up a contradictory position to them. For this reason the opposition between this emerging philosophy on the one hand, and religion or myth on the other is, in certain respects, extremely marked.

(33) Passim: Nevertheless, Greek religion is more of a practice, a manner of behaviour and an internal attitude than a system of beliefs and dogmas So, on this level, philosophy fills a gap; in its attempts to construct a coherent world system, philosophy has no cause come into direct conflict with religion. / Besides, philosophy does not reject the control the divine; rather, from the very first it uses and transforms it for the Ionian ‘physicists’ the divine is present within the world that they seek to explain. The universe can be explained not by the activities of the traditional gods but by the interaction of the powers that form the basis for the phusis, and represent the principles or archai at work in it. These principles still carry a religious charge. In what senses can the Milesians call these principles are contrasted with natural phenomena in that they are invisible: they belong to the domain of what is adela, not of what is phanera. They are eternal and indestructible, not moral and perishable; immutable, not changeable and ephemeral; pure, not mixed. In short, like the gods, they are Powers that are superior to all others and that; between them they govern the world. / So the psychical thought of the Milesians develops within the framework of the great oppositions established by Greek religious thought between a whole series of polar terms: men-gods; the invisible-the visible; what is eternal-what is mortal; the permanent-the changing; the powerful-the powerless; the pure-the mixed; the certain-the uncertain. /

(34) Passim: Thus, both in this fundamental features and in the way I develop, Greek philosophy appears to take over from Greek religion. Philosophical enquiry takes place within the very framework religion had provided. But now, instead of belonging to the domain of mysterious and secret revelation, the divine becomes the subject of an inquiry pursued in the full light of day. It is no longer manifested in a more or less ineffable vision; not it t must be expressed and formulated particularly. Its permanence and unity made it possible to define unequivocally. Thus the divine, seen as an immutable principle and essence appears in the guise of the intelligible. It can be perceived by a particular way of knowing and experience in a rigorous language which is a tarry from vulgar speech. Thus, for Parmenides, the logos belongs to the level of the immutable be in that he identifies with Truth. This logos is something quite different from the mere words, epea, used in their inconsistent talk by those whom Parmenides dubs ‘two-headed mortals’ because they can hold two opines on a single subject. In this way the opposition between the world of the divine and the human world is transported in Parmenides’ philosophy into two contrary Ways two contrasting domains: on the one hand Being and the true world which expresses it in its perfect self-identity and, on the other, Non-Being which is object not of true knowledge but only of uncertain and ambitious opinion. With Parmenides Greek philosophy finds its true vocation. It is at the same time and inseparably a philosophy of Being, an ontology and a philosophy of knowledge, a logic The quest for Being as such is inseparable form a logic of identity involving a refusal of all that is ambiguous, changeable and relative and postulating a radical separation between the intelligible and the sensible.

(35) Passim: We are familiar with how Greek philosophy develops after Parmenides and in a large extent in response to him down to the moment when Aristotle provides a precise definition of the principle of non-contradiction. But one point should be emphasised. It is that this whole development took place within the framework of a logic of identify, of the exclusion of contraries. Linguists can explain how much the ontology and logic owed to the particular state of the Greek language and the ease with which it could be made to express the concept of being and all its different dimensions but other factors, too, appear to have provided their part. Through its analyses of the commonplaces of language, methods of reasoning and demonstration and types of argument, sophistry prepared the way for the work or Plato and Aristotle. Now the techniques of the orator’s ad sophists cannot be dissociated from the practices of the tribunals and the political contests in the Assembly. The method of the Dissoi Logoi the double speeches which put forward to contrary theses on every question considered, as a frit attempt to formulate mutually exclusive arguments. But this method, in its turn, is connected with an important social factor: in the human affairs that could be solved only on the basis of what was probably or likely, not of what was evident or certain – there are always two conflicting viewpoints, two opposed sides between which a choice must be made in order to come to judicial or political decision. /

(36) Passim: There can be no question of reaching definite conclusions as a result of the present enquiry. In recalling one or two themes, our purpose is to present them rather, as problems. As compared with China, in Greece social development and the evolution of thought seems to have more violent and dialectical character. A greater role is played by oppositions, conflicts and contradictions and, in corresponding fashion, though trends to develop on the plane of the immutable and the identical while modes of reasoning aim at the radical exclusion of contrary propositions. / In this enquiry into the idea of the Greeks was, we have noted a number of factors: antagonism and conflict in their social history; a dualism in their philosophy between the ineligible history; between Being and Coming-to-be and between Truth and Opinion; a logic of non-contradiction; an ethic based upon mans power of choice, of free decision; judiciary and political practices which imply a confrontation between two opposed causes, the clash of hostile speeches: to what extent are all these features interrelated. / If it is true that tragedy expresses a ‘torn consciousness’ , a feeling for the contradictions that divide a man against himself, perhaps this comparison with China can help us to understand why it was the Greeks who invented tragedy.”

———————-

(37) Div., Korean Philosophy- Sources and interpretations”, Korea University Press 2015 – Jinul, “Beopjipbyeolhaeingnokjeolyobyeongipsagi”; “These days those who are engaged in the cultivation of mind neglect scriptures and think that the way is to transmit secret meaning through oral communications. They usually doze off or feel dizzy and confuse during meditation.”

————————-

(38) Div., “Marx-Engels Archiv” II, Politladen 1971 – Friedrich Engels, „Dialektik und Natur“; “ As high as the natural science of the first half of the eighteenth century stood above Greek antiquity in terms of knowledge and even in sifting through the material, just as deeply it stood below it in its ideal handling of it, in its general approach to nature. For the Greek philosophers the world was actually something out of chaos that had emerged, something developed, something had become. to the naturalists of the period who deal with it, it was something quenched, something unchangeable, for most of the time it was something made at one stroke. Science was still deep in the technology. Everywhere she seeks and finally she finds an impulse from outside that cannot be explained by nature itself. “

Kunst, Hellenisme

(1)? Victor Engelhardt, “Die geistige Kultur der Antike”, Reclam 1956/1958; “Lang konden de mensen zich in het dynamische pathos, dat Alexander ontplooid had, niet leven. Velen vlogen inde stilte. Het kind werdt voor de beelden kunst ontdekt.. Het ontroerende, gerematige werdt gevomrd, zoals het minnende paar – Amor en Psyche. De kunst was niet meer aan de cultus gebonden. Dat heeft zich naar beneden ‘ontplooit’. De lust aan het exces woedde zich in het lage uit. / Overdreven zinnelijkheid behoort tot het leven van de barokke mens, tot zijn vitaliteit, tot zijn leven, dat storm en beweging is. Ontbreekt aan dit leven de groote, dan begint de afdaling: van het zinnelijk schone – tot het zinnelijk ordinaire – van het schattige zoetelijk pikante – en van daar af aan is het niet meer ver tot aan de onverhulde cochonnerie. Wij kunnen de ontwikkeling aan de hand van de vrouwengestalten makkelijk volgen. De vroeg-hellenistische tijd ontdekte het vrouwelijke edele ideaal van het vrouwelijk lichaam, zoals het in de Venus van Milo wereldberoemde gestalte heeft gevonden. In de Venus van Capua word het vlees reeds met een bepaald raffinement behandeld. De Venus van Medici is onverhulde Cocetterie. In schaamteloze beweging wenkt zij het oog van de toeschouwer op op dat wat zij verbergen wil. Venus heeft opgehouden godin te zijn; zij is een behaagziek luxe-wijfje geworden. Al snel wordt ze tot een deerne die zich voor de toeschouwer ontbloot – of tot genrefiguur die zich in bad verpoost, om de zachtheid van haar trekken indringend te laten werken. De hoogte van erotische kunst bereikt de Griek tenslotte in de gestalte van de slapende Hermaphrodiet, die alles veroont wat de Grieken begerenswaardig was. Zijn zachtmannelijke gestalte, aan aziatische religieuze voorstelling ontsprongen, openbaart ondanks alle zinnelijkheid een volmaakte schoonheid. De kunst van die dagen heeft de grote erfenis van de klasieke tijd nog niet helemaal verbruikt. Dat laten trouwens zelfs de op de eenvoudige instincten van de toeschouwer berekende beelden zien.”

(2) Bernhard Schweitzer, “Zur Kunst der Antike – Ausgewahlte Schriften I”, Wasmuth 1962; “De afval van de natuur van de god schept de metafysische ruimte voor de beeldende kunst, die haar werken hogere werkelijkheid verleent, doordat zij ze met een hogere graad van schoonheid uitrust, als zij in de lagere wereld van het lichaam bezit. De afval van de mensen van god vormt de metafysische oorzaak van het het artistiek scheppen, dat slechts uitdrukking van de goddelijke oergrond van de terug-strevende ziel is en slechts helemaal slagen hierin kan de in god schouwende. Beide samen eindelijk voeren tot de enige en laatste metafysische fundering van het artistiek fenomeen, hetwelk de oudheid voortgebracht heeft: de aardse natuur, onvolkomen als zij is, lijdt onder haar verwijdering van god en heeft de kunst nodig als een spiegel, in welke zij zich reeds beschouwd en zo haar totale zijn in de begrijpelijke grond van alle dingen gewaar word. ‘De aardse vervalste werkelijkheid verlangt na de voltooiing in een mooi beeld, zodat zij zowel als iets moois verschijnt als ook überhaupt bestaat.’ Het een van de diepste gedachten over bloeiende kunst, welke de leidende geestelijke richting van de uitgaande oudheid in bijna wereld-vluchtende gezinning en in over-verfijnde verhouding tot het zinnelijk-vreugdige werken van het verleden van de komende tijden geschenken heeft: de kunst van het beeldhouwen en schilderen word tot regelende functie in het verloop van de wereldlijke orde, di in de gestalte van de natuur uit de god uitstroomt en in de vorm van de menselijke ziel weer terugvloeit; zij word gelijkzaam tot borg voor het besloten zijn van god in de hele natuur, die zich helemaal van hun bron verloren hebben, zolang de kunst ook een deel van haar meer zuivere wezen vasthoud; en dit, omdat zij beheerster van de ene en noodzakelijke zijde van het ware zijn is, de schoonheid.”

Sociologie, Theorie

(1)? Victor Engelhardt, “Die geistige Kultur der Antike”, Reclam 1956/1958; “Aristoteles is in wezen een conservatieve geest.  Hij komt daarom niet echt uit boven de oude gedachte van de griekse stadstaat. De staat was voor hem een soort van bredere familiegemeenschap. Daar de slaven de arbeid in het huis verrichtten, zo kon Aristoteles zch ook de opbouw van de staatseconomie niet zonder slavenarbeid indenken. Als laatste vertegenwoordiger van het oude griekndom betoon hij sterker dan sommige van zijn voorgangers de superioriteit van de Grieken boven alle andere barbaarse volkeren, die te verslaven het natuurrecht van de Grieken was.”

—————————

(2) Augustinus, “”The Policical Writings”, Regnery Gateway 1962; “Marcus Varro, in his book De Philosophia, has drawn so large a variety of opinions, that, by a subtle and minute analysis of distinctions, he numbers without difficulty as many as 288 sects – not that these have actually existed, but sects which are possible. / to illustrate briefly what he means, I must begin with his own introductory statement in the abovementioned book that there are fourt things which men desire, as it were by nature without a master, without the help of any instruction, without industry or the aret of living which is called virtue, and which is certainly learned: either pleasure, which is an agreeable stirring of the bodily sense; or repose, which excludes every bodily inconvenience; or both these, which Epicurus calls by the one name, pleasure; or the primary objects of nature, which comprehend the things already named and other things, either bodily, such as health, and safety, and integrity of the members or spiritual, such as the greater and less mental gifts that are found in men. Now these four things – pleasrue, repose, the two combined, and  the primary objects of nature – exist in us in such sort that we must either desire virtue on their account, or them for the sake of virtue, or both for their own sake; and conseuently there arise from this distinction twelve sects, for each is by this consideration tripled. I well illustrate this in one instance, and, having done so, it will not be difficult to understand the other.

(3) Passim: Accrding, then, as bodily pleasure is subjected, preferred, or united to virtue, there are three sects. It is subjected to virtue when it is chosen as subserveit to vitue. Thus it is a duty of virtue to live for one’s country, and for its sake to beget children, neither of which can be sone wihout bodily pleasure. For there is pleasure in eating and drinking, pleasure also in sexual intercourse. But when it is preferred to virtue, it is desired for its own ske, and virtue is chosen only for its sake, and to effect nothing else than the attainment or preservation of bodily pleasure. And this, indeed, is to make life hideous; for where virtue is the slave of pleasure it no longer deserves the name of virtue. Yet even this disgraceful distortion has found osme philosophers to patronize and defend it. Then virtue is united to pleasure when neither is desired for the other’s sake, but both for their own. And therefore, as pleasure, according as it is subjected, preferred, or united to virtue, makes three sects, so also do repose, pleasure and repose combined, and the prime natural blessing, make their three sects each. For as men’s opinions vary, and these four things are sometimes subjected, sometimes preferred, and sometimes united to virtue, there are produced twelve sects. But this number again is doubled by the addition of one difference, viz. the social life; for whoever attaches himself to any of these sects does so either for his own sake alone, or for the sake of a companinon, for whom he ought to wish what he desires for himself. and thus there will be twelve of those who think some one of these opinions should be held for their own sakes, and other twelve who decide that they ought to follow this or that philosophy not for their own sakes only, but also for the sake of ohters whose good they desire as their own. These twenty-four sects again are doubled, and become forty-eight by adding a difference taken form the New Academy. For each of these four and twenty sects can hold and defend their opinion as certain, as the Stoics defended the position that the supreme good of man consisted solely in virtue; or they can be held as probable, but not certain, as the New Academics did.

(4) There are, therefore, twenty-four who hold their philosophy as certainly true, other twenty-four who hold their opinions as probable, but not certain. Again, as each person who attaches himself to any of these sects may adopt the mode of life either of the Cynics or of the other philosophers, this distinction will double the number, and so make ninety-sex sects. Then, lastly, as each of these sects may be adhered to either by men who love a life of ease, as those who have through choice or necessity addicted themselves to sutdy, or by men who love a busy life, as those who while philosophizing, have been much occupied with state affairs and public business, or by men who chosse a mixed life, in innn imitation of those who have apportioned their time partly to erudite leisure, partly to necessary business, or by men who choose a mixed life, in imitation of those who have apportioned their time partly to erudite leisure, partly to necessary business: by these differences the number of the sects is tripled, and becomes 288.” (Als we al deze 288 secten hebben, ieder gerund en bemenst door mensen die menen wat ze zeggen,  en als de 288 çrews’ zich toch gezamenlijk inzetten voor één – doel – dat is een bruikbare grondslag voor een voortuitstrevende maatschappij)

—————————–

Filosofie, Aristoteles

(1) Victor Engelhardt, “die geistige Kultur der Antike”, Reclam 1956/1958; “Na de vernietiging van de platonische zienswijse was Aristoteles gedwongen de vraag naar het algemene, naar de idee, op zijn eigen manier op te lossen. Een geest, die, zoals Aristoteles, van de logica kwam, moets in de ideeën vorral algemene begrippen zien. Deze dieeën staan echter, zoals bij Plato, het eigenlijke wezen van de dingen voor. Hoe echter begrippen handvatloos worden als ze niet meer betrekking hebben op een werkelijk ding, zo kunnen ook de ideeën der dingen niet een bestaan voor zichzelf voren, zoals Platon meeden, doch kunnen slechts in verbinding met de werkelijke dingen optreden. Zij leven en weven niet in hun eigen wereld, niet een een ‘rijk der moders’, doch zijn in de dingen inbegrepen als de vormgevende kracht. Buiten de ideeën is er namelijk, zoals Plato al leerde, een ‘materie’. Reeds de naam verklaart haar wezen. Maeria, op zijn grieks ‘hyle’, betekent bouwhout. Materie is dus een nog ongevormd iets. Zij gelijkt op de onbewerkte ruwe stam. Zoals echter ook de ruwe stam naar de wil van de bouwmeester, naar de ‘ideen’ van de bouwmeester gevormdt word, door de ideeën van de bouwmeester dus zijn ware gestalte krijgt, een balk wordt of een zuil, zo krijgt de materie een werkelijke vorm door de vereniging met een idee. Het werkelijke ding ontstaat. Dit is samengesteld uit de materie, welke alle vormen aannemen kan, en het idee,  welke alle materie een bepaalde vorm opdringt. In het kort: de materie is de mogelijkheid van de vorm, en de vorm is de werkelijkheid vna de materie. Geen van beide kan zonder het andere zijn. (Dit is duidelijk materialisme, en wel een diep en vruchtbaar materialisme)

(2) Div., “Philosophie und Gesellschaft – Beiträge zum studium der marxistische philosophie, Akademie-verlag 1958; “Ter ere van de oud-griekse filosofie moet men nog zeggen dat reeds Aristoteles het idealisme erstig tegemoet trad. Preciezer gezegd, treed hij een grote stap naar voren betreffende de weerlegging van een klaarblijkelijke deling van de wereld in de wereld der ideeën en de wereld der dingenn. Waarin bestond deze stap? / Aristoteles stelde de vraag naar de ideeën in het kader van de kennistheorie. Hij liet zien en onderstreepte, dat de idee”n beelden van de werkelijkheid zijn. ‘Uit de ideeën … verkrijgt men niet het overige zijn …’ In het zijn bestaat geen idee … verkrijgt men niet het overige zijn …’ In het zijn bestaat geen enkele vorm van idee, het zijn kan men niet in twee delen delen. Wat echter bestaat dan wel in het zijn? Om een antwoord op deze vraag geven te kunnen, onderscheidt Aristoteles twee zijden van het zijn: de materie en de vorm. De materie is dat, wat altijd behouden blijft, het oorspronkelijke, objectieve bouwmateriaal der dingen. ‘Ik noem het eerst-tengrond-linggende van ieder ding materie, dat, uit wat één of ander ding ontstaat’, zegt Aristoteles. De vorm daarentegen is dat, wat door de menselijke ‘ziel’ opgenomen worden kan worden kan. In deze zin is ook de uitspraak van Aristoteles over de kennis te verstaan. ‘Algemeen van ieder zintuig geldt, dat het zintuig de waarneembare vormen zonder de stof vat, zoals de was het teken van de zegelring zonder het ijzer of goud opneemt; het ontvangt het gouden of ijzeren teken, echter niet zo inzoverre als het ijzer of goud is.’ / De grote verdienste van Aristoteles bestaat daarin, dat hij als eerste in de geschiedenis van de filosofie de categorie ‘materie’ in haar abstract-logische vorm gebruikte. Aristoteles was in veel dingen conservatiever als Democritus, doch met zijn uitwerking van de categorie ‘materie’ ging hij verder als deze. Uit de aangevoerde citaten is duidelijk dat Aristoteles zijn voorstelling van de objectieve werkelijkheid noch op het water noch op het vuur noch op het atoom noch op een andere concrete vorm van het stoffelijke betrekt; hij spreekt van de materie in het algemeen.”

————————–
(3) Prof. Dr. C. J. De Vogel, “Theoria – studies over de Griekse wijsbegeerte“, Assen 1967; “Aristoteles ziet de natuur niet als een bezield en denkend levend wezen. Op de vraag waar de ‘vormen‘ die het natuurgebeuren beheersen vandaan komen, heeft hij niet geantwoord. Ongetwijfeld zag hij die vormen ale eeuwig in de natuur aanwezig. Zij werken daar als immanente oorzaken. Dit wil echter niet zeggen dat de natuur geheel in zichzelf besloten is en geen oorzaak van buiten af zou nodig hebben. Het eeuwige proces van worden en vergaan, van voortbrengen van levende wezens heeft warmte nodig, en deze warmte komt uiteindelijk van de zon. Zo vooronderstelt het leven op aarde het bestaan van de hemellichamen en hun eeuwige bewegingen. Deze moeten, zo meent Aristoteles, door eeuwige bewegers veroorzaakt zijn. Hij denkt zich deze als zuiver geestelijke wezens, ‘vormen‘ zonder materie. Aristoteles aarzelt niet hen ‘goden‘ te noemen⁵⁶. Zij vormen een hiërarchische reeks, naar de rangorde van de door hen bewogen concentrische hemelsferen. / De buitenste hemel is die van de vaste sterren. Deze hemel wordt in beweging gebracht door de Eerste onbewogen Beweger. Hem noemt Aristoteles in de hoogste zin God, en hij definieert Zijn leven als een denken da t zichzelf tot object heeft.

(4) Passim: Deze beschrijving geeft Aristoteles in de Metaphysica⁵⁷. Maar ook in de Physica komt de Eerste Beweger uitvoering ter sprake. Er wordt daar onderscheid gemaakt tussen dingen die niet voortdurend bewegen, maar soms wel, soms niet, en andere die eeuwig bewegen en met een beweging die altijd aan zichzelf gelijk is. Het verschil heeft zijn grond hierin, dat de eerst genoemde dingen geen eeuwige oorzaak van hun beweging hebben en geen beweger die zelf onbewogen is; zij worden bewogen door iets wat zelf beweegt en verandert. Daarentegen, waar een eeuwige en altijd gelijkvormige beweging voorkomt, daar moet een eeuwige en onbewogen Beweger achter staan. Dit is het geval bij de buitenste hemel.  / Op de vraag hoe de Onbewogen Beweger, die een zuiver geestelijk Wezen is, de buitenste hemel in beweging brengt, antwoordt Aristoteles: als doel-oorzaak, omdat wat onder Hem staat in de zijnsorde (de buitenste hemel) naar Hem verlangt en streeft als naar zijn hoogste doel⁵⁹. Men heeft dikwijls gezegd dat bij Aristoteles heel de natuur en heel het universum doortrokken is van een soort eroos voor dat hoogste Wezen, dat laatste Oorzaak van alles is. Dat klinkt mooi, maar het schrijft naar ik meen aan Aristoteles iets toe wat er in zijn denken over de natuur niet is. Aristoteles ziet het namelijk zo, dat de natuurlijke objecten, zowel levenloze dingen als levende wezens, hum doel (τέλος) in zichzelf hebben. De ‘vormen‘ die in de dingen als doel-oorzaak werken zijn om zo te zeggen de hogere Natuur. Zij zijn primaire oorzaken. De Natuur is daarmee zeer zeker iets goddelijks, en het moet ons niet te zeer verwonderen hier en daar bij Aristoteles zulke uitspraken te vinden als: ‘God en de Natuur doen niets zonder reden‘⁶⁰, en ‘Dit is het ter wille waarvan de Natuur en God ons in het aanzijn hebben gebracht‘⁶¹. De woorden ‘God en Natuur‘ zijn hier als een hendiadys te verstaan.

(5) Passim: Concluderend zou ik de volgende punten met enige nadruk willen poneren: 1. De teleologie in de natuur heeft bij Aristoteles niet de betekenis dat de natuur gezien wordt als een denkend en bewust handelend wezen. Het is een onpersoonlijke orde. / 2. Deze Natuur is echter goddelijk voorzover zij de doel-oorzaken bevat waardoor haar processen behherst woeden. / 3. Met deze kijk op de natuur verschilt Aristoteles wezenlijk van zowel Plato als de Stoa, die de wereld zien als een bezield levend wezen.“

——————————-

(6) Robert W. Sharples, “Peripatetic Philosophy – 200 BC to AD 200: An Introduction and Collection of Sources in Translation”, Cambridge University Press 2010; “A. Aëtius 1.29.2 (Dox. 325b5-15) – (1) [Aristotle says]… that there are four causes in the whole according to which everything is constituted: intelligence, nature, necessity and chance. And each of these is double, one sort of being in human affairs and the other in other things. Some things are fulfilled in every case, others for the most part, others differently at different times. (2) Fate is not a cause, but a manner [tropos] of cause, which teaches in a way to the ordered things that belong to necessity.”

——————————

(7) Galvano Della Volpe, “Logic as a Positive Science”, NLB, 1980; “…the question of the concreteness or determinateness of thought, on which the dispute between Plato and Aristotle over diairesis turns, can move towards resolution if we bear three points in mind. First, the particular ‘determinateness’ of thought in the Aristotelian sense is due to the absolute and non-relative character of the noema, or, as we would put it, the conceptus, whereas Platonic determinateness depends on the dialectical character, unity, or relationality of every genus that is pervaded by the higher genera; it is therefore determinable only in and through its interpenetration with its ‘opposite’. Second, the noema is not relative, for it is specifically noema-image, which means that the noema is grounded in the discreteness, which is to say immutability and staticness-ecstaticness (contemplativeness) of the senses (nihil in intellectue quod non prius in sensui!). Third, only such a conceptus or conception constitutes division, determination, or specification of the ‘more general’, of the universal, since it is from the discrete, which is the positivity of its aesthetic or intuitive foundation, that this conception borrows the specification of the universal that it actuates. Thus, since it is genuine doxa, determinateness, or concreteness, it avoids the particular deficiency of descending a priori division: its surreptitious specificity (the onltological petitio principii described above). // Whence arises, however, the veracity of this doxa, which must nevertheless be conception or thought (logos)? How can this veracity , which is synonymous with validity, universality, or unity, be derived from the non-relativity or multiplicity of the noema, in which alone the positivity characteristic of the instance of the discrete, Aristotle’s anti-Parmenidean instance, is expressed? Aristotle affords us no answer to this decisive question. Even he, then, did not genuinely resolve the problem of the ‘true doxa’, the problem of determinate, concrete and real thought, although he did take the first steps towards its solution. // This critical excurses through Platonic and Aristotelian logic thus leads us to the following comparative conclusions. //

(8) Passim: 1. The logic of Plato offers us two, not at all unimportant suggestions. First, without ‘opposition’, or dialecticism, there can be no justification for the relationality, unity, or universality that incompatible contrariety (or non-contradiction) requires for its own validity or universality (or particular consistency, as we shall see). Second, dialecticization can occur only through division, in the concrete. The higher genera therefore have meaning only inasmuch as they can be predicated of appropriate subjects, or empirical participating genera. In other words, they have meaning only as functional criteria that unify a multiplicity. On the other hand, this logic is unequal to its most profound instances, because of its dialectical-deductive methodological criterion, as a result of which it never manages to go beyond the ‘more general’, or undifferentiated universal, in which it is maintained by pure tauto-heterology because of the presupposition of species, of multiplicity. This constitutes a genuine ontological (and not merely formal-verbal) petitio principii, for it gratuitously postulates a something—multiplicity, discreteness, matter, or whatever it may be called—which, because of the inevitable sophistry and defectiveness of the a priori mode of thought itself, of which it takes no account, is actually indispensable for the understanding of being in general. /

(9) Passim: 2. The logic of Aristotle, unlike Plato’s does succeed in suggesting a means of overcoming the indeterminateness or absolute unity to which the Parmenidean opposition of being and not-being leads. The reason for this relative success is that Aristotle’s logic, which, on the basis of the supposition of first substance, grounds the determinateness of the concept in undialectical immutability or sameness of sensation, and thereby in the singularity (and contingency) of the aesthetic or intuitive, attains the principle of non-contradiction, which establishes, against the indeterminateness and consequent formal ambiguity of the Eleatic-Platonic logos, formal dianoetic determinateness as specifically discursive. Nevertheless, Aristotle achieves this through the sacrifice of negative predication and therefore of negativity and relationality in gneral. (This is connected—through the formula that allows not the ‘simple being’ of not-being, but rather its ‘qualitatively determined being’, whence the equalization of the privative contrary and the positive—to the general anti-Eleatic principle of the multiple sense of being.) His logic therefore loses sight not only of the dialectical character or unity of being, but also for the validity (universality) without which the principle of non-contradiction itself cannot stand. //

(10) Passim: 3. The ultimate reason for the failure of Plato’s solution of the problem of the true doxa must be sought in his conception of truth as internal dialogue or self-consciousness. (See, for example, Theaetetus 190 c: ‘forming opinion [doxazein] is talking to oneself’. See also Theaetetus 187a and 190a, and The Sophist 263e: thought ‘is a silent inner conversation of the soul with itself’.) This conception, founded on the theory of reminiscence, contaminates concrete thought, which is intended to be the true doxa, with a priorism, with abstract rationalism. If to this we add the reduction of division to a descending or deductive rather than immanent dialectical process and the failure to characterize the judgement as a specific nexus of subject (the particular) and predicate (the universal), then we may also grasp the consequent reduction of the knowledge (and the being) of the individual Theaetetus, for example, to the pure and simple intellectual intuition of the eidos ‘man’. / In turn, the ultimate reason for aristotle’s failure to resolve this same problem lies, conversely, in the large dose of still abstract and uncritical a posteriorism that informs his theory of the concrete individual. this, leaving aside the naive realistic ontologism and the consequent naturalistic and metaphysical finalism, is apparent (in gnoseology and logic) in the empirical and immediate assumption of the noema-image, for which the union in this noema-image of essence and existence is so extrinsic that it can give rise only to a dianoetic logic of formalistic-verbal persuasion within which the fundamental logical element is the isolated word, which ultimately and abstractly reflects (through second substance) the individual thing, which is undialectical first substance. It is this that mars Aristotle’s contribution to the discovery of discursive or concrete reason, of the intellect or dianoia; but the contribution is inseparable for hims more fundamental contribution to the philosophical discovery of the senses and matter.”

—————–

(11) Wilhelm von Ockham, “Kurze Zusamenfassung zu Aristoteles Büchern über Naturphilosophie”, Reclam 1983; “Dat de potentie geen in de materie gefundeerde relatie is, doch de materie zelf is in haar gefundeerd. Echter is de naam ‘potentie’ een relatieve naam, die geschikt is, om voor de materie te gelden en voor haar te staan; en tot dit doel is het niet nodig, dat de materie iets in zich bezit, doch het is voldoende, dat zij iets, wat zij ten tijde niet heeft, niet kan bezitten.”(Het heelal is oneindig, dus de potentie van materie is oneindig.) …. Dat de potentie en de actie n geen algemene wijze gebruikt worden, geen tegenstellingen voorstellen. Want de mogelijkheidsbetrekking tot een vorm en een actie, die in de natuur bestaan, zijn geen tegenstellingen. Het zijn in de mogelijkheidsbetrekking tot een vorm en het actuele zijn in deze vorm, zijn inderdaad tegenstellingen, Zij komen echter de materie niet in gelijke mate toe. /

(12) Passim:  … De materie is tegenover deze eindeloze vorm een potentie; dus geld de volgende uitsprak zonder beperking voor zich: ‘De materie is potentie.’Er geld niets als: de mens is wit, dus geld de volgende uitspraak zonder beperking voor zich: ‘De mens is wit’. Jij echter zult zeggen, dat dat niet vergelijkbaar is. Want wanneer weliswaar bij de predicatie een concretum over een ander concretum of abstractum voor een dergelijke conclusie niet geld, doch wel dan, wanneer een abstractum voor een abstractum geprecideerdword. En het laatste geval is hier gegeven, want de potentie is een abstractum. Daartoe is te zeggen, dat een dergelijke conclusie niet algemeen geld, noch met abstracte noch met concreta. De conclusie kan echter goedgekeurd worden, doch het onderwerp en het predicaat van werkelijke abstracta zijn, die op geen enkele manier de een of andere betekenisverscheidenheden met zich brengen, voor zover de predicatie direct vervolgd. De potentie echter stelt niet een dergelijke abstractie voor. Want ‘potentie kenmerkt de materie direct en de vorm, die niet bestaat, indirect. Bij de twee volgende en alle gelijkaardige argumenten komt daar de reeds voorgelegde conclusie uit. Want de materie staat immers tot iedere acte, dat de aanleg bezit, iets anders met een vorm te verzorgen, in de mogelijkheidsbetrekking; en de materie bezit geen dergelijke acte van zich uit, wanneer zij ook een actueel zijnde is.”

——————-

(13) Jeroen Bartels & Hans Heinz Holz & Jos Lensink & Detlev Pätzold, “Dialectiek als open systeem”, Uitgeverij Konstapel 1985; “Aristoteles gaat ervan uit dat beweging aan alle natuurlijke of materiële dingen toekomt en aan deze is gebonden (Aristoteles, 200 b 32), d.w.z. hij stelt de prioriteit van de materie tegenover de vormen van haar verschijning. Derhalve is de natuur het principe van beweging en verandering, het natuurlijke zijn is steeds in beweging (Aristoteles, 200 b 12) – een opvatting die door Leibniz en Engels weer wordt opgenomen. Beweging of verandering is de overganv van de ene toestand (of zijnsvorm) in een andere, substantiëel, kwantitatief, kwalitatief of van plaats. De bepaling van de beweging is het uitéén-zijn van twee toestanden, een vroegere en een latere. Beide zijn volgens hun bijzondere bepaaldheid niet identiek, dus verschillende zijnsvormen, maar toch zijnsvormen die hetzelfde zijn, dat hier verschillend blijkt te zijn; anders zou niet van verandering maar slechts van verschil kunnen worden gesproken (Aristoteles, 219 b 19). Iets is dus in zijn ontwikkeling identiek en niet-identiek, voordien en nadien hetzelfde en toch nadien iets anders als voordien.

(14) Passim: Deze logische moeilijkheid spitst zich toe, wanneer in het continuum van de tijd de beide uiteenliggende toestanden, de vroegere en de latere, steeds dichter naar elkaar toe worden bewogen, om bij wijze van spreken het raken van niet-meer en nog-niet te doen plaatsvinden en zodoende de overgang van de ene naar de andere te voltrekken (Aristoteles, 217 b 33). Dan komt namelijk naar voren, dat de grenst tussen de ene en de andere (toestand) zelf niet meer als een deel van het continuüm van de tijd kan worden gedacht, maar als het ware een ‘tijdloos’ ogenblik is, ‘nu’ (nyn) – dat met het ‘plotselinge’ (exaiphnes) bij Plato overeenkomt. De term ‘plotseling’ wordt ook bij Aristoteles (222 b 15) ingevoerd. Uitvoerig beredeneert Aristoteles, of het ogenblik (en hoe het in de tijd existerende object op een bepaald ogenblik) identiek is of niet, en hij komt tot de conclusie; “het nu is in zeker opzicht identiek, maar ook in zeker opzicht niet-identiek” (Aristoteles, 219 b 12). Het is op zichzelf verschillend, daar het zowel het ene als het andere (het niet-meer en het nog-niet) is (Aristoteles, 219 b 14); maar het is juist verschillend op zich zelf, in zijn identieke zijn (Aristoteles, 219 b 15). Ieder ‘nu’ bevat dus precies de logische mogelijkheid, die Plato in de Parmenides (Plato, 129 b 6 – c 3, zie boven) had genoemd. Het is de identiteit van identiteit en niet-identiteit en beantwoordt zo aan de dialectische denkfiguur van de ‘eenheid der tegengestelden’ of de compossibiliteit van het tegenstrijdige en het overgrijpen van de eenheid van haar tegendeel. Ieder bewegend zijnde existeert in de tijd en inzoverre ook in het nu – en wel voortdurend in de elkaar opvolgende ogenblikken waarin steeds een niet-meer in een nog-niet overgaat. En als nu-zijnde is het – en wel voortdurend op elk ogenbilk – de werkelijk bestaande tegenspraak, dat zin identiteit slechts als niet-identiteit deze zelf is. Zeno’s ‘weerleggig’ van de beweging blijkt nu omgekeerd de weerlegging van het starre eleatische zijnsbegrip. De logische wet van de identiteit is slechts geldig in het kader van een overgrijpende dialectische wet van de eenheid der tegengestelden; blijft echter ook in dit kader de voorwaarde dat de eenheid der tegengestelden kan worden gedacht. Dialectiek wordt in het methodisch tewerkgaan gewonnen vanuit de logica, als ontisch gefundeerde voorwaarde voor de mogelijkheid van het logische; ze wordt niet intuïtief ingezien./

(15) Passim: De dialectiek krijgt bij Aristoteles haar gestalte als theorie van de bewegende natuurlijke zijnden, van de bewegingsvormen van de natuur. En ze wordt, zoals later weer bij Leibniz en in onze tijd bij Ernst Bloch, – in de temporele spanning tussen niet-meer en nog-niet – tot een ontologie, die het zijn primair niet denkt vanuit de facticiteit van het voorhandene, maar vanuit de potentie van het voortbrengende. Niet de categorie werkelijkheid, maar de categorie mogelijkheid typeert de modaliteit van een wereld, waarin verandering is. De tendens van het mogelijke zich te verwerkelijken, is de beweging, zegt Aristoteles (201 a 16, e.v.). “Alles Mögliche strebt danach zu existieren”, zo wordt het in preciese overeenstemming dan bij Leibniz geformuleerd. Een zich veranderende wereld (met substantiële en kwalitatieve, niet slechts kwantitatieve en plaatsverandering) kan niet als afgesloten werkelijkheid, als een systeem van afgeronde elementen worden gedacht. / Daarmee zijn bij Aristoteles de elementen voor een theorie van de dialectiek aanwezig: eenheid van tegengestelden, voorrang van mogelijkheid boven werkelijkheid, het in beweging zijn van de materie, wisselwerking alsmede eenheid van activiteit en passiviteit (Aristoteles, 201 a 23). De geschiedenis van de metafysica is vanaf nu een zich uiteenzetten met dit concept.”

——————-

(16) Div. “Metafysica – De geschiedenis van een begrip”, Boom 1981 – J. Mansfeld, “De metafysica van Aristoteles; “Op theoretische en empirische gronden is Aristoteles ervan overtuigd dat het universum eeuwig is. De natuurlijke processen hebben weliswaar een tijdgebonden karakter, maar zij herhalen zich altijd en eeuwig. De veranderingen die zich in gedaante van zich steeds op deze wijze repeterende wisselwerkingen tussen vormen en materie aan ons voordoen, vragen om een verklaring die aan dit eeuwigheidkarakter recht doen wedervaren. Ieder individuele substantie is ingebed in de groei en gerichte stoom van d natuur. Het eeuwigheidkarakter van al die gestroomlijnde veranderingen wordt ons al duidelijk aan de dingen om ons heen zij het op onvolkomen wijze, omdat er wel eens wat misgaat: niet ieder eik wordt een eik enzovoort. De voor ons waarneembare veranderingen die zich bij de hemellichamen voordoen hebben echter wél een invariant en absoluut karakter: de beweringen van de zon, de maan, de paneten en van de buitenste hemelsfeer [het firmament] met daarop de vaste sterren voltrekken zich onveranderlijke op dezelfde wijze. De zon, de maan en de overige hemellichamen zijn voor Aristoteles substanties. Het zijn echter eeuwige substanties: zij zijn niet ontstaan en zullen niet vergaan, en de enige verandering die zij kennen is een verandering van plaats, waarbij evenwel in hetzelfde tempo steeds weer dezelfde plaatsen worden opgezocht. De materie van de hemellichamen is onafscheidelijk met hen vormen verbonden. … Waar het op aankomt, is dat kan concluderen dat er op zijn minst twee soorten substanties zijn: [1] de dingen om ons heen, die ontstaan, zich ontwikkelen, en weer vergaan, en [2] de eeuwige dingen in en aan de hemel. Wat eeuwig is, heeft naar Grieks spraakgebruik en gevoelen een goddelijke status, maar behoeft daardoor nog niet zelf een god t zijn. Goden zijn voor Aristoteles met de hemellichamen en hemelsferen elf, niet het – altijd op dezelfde wijze – bewegende, maar dat wat dit bewegende zijns inziens doet bewegen. Zogenoemde ‘onbewogen bewegers’. Van deze is de beweger van de buitenste hemelsfeer de belangrijkste: de eerste onbewogen beweger. Er moet nog een andere soort substantie worden aangenomen naast de gewone dingen en de hemellichamen.”

—————–

(17) Aristotle, “Metaphysics”, ‘Potency’ means (1) a source of movement or change, which is in another thing than the thing moved or in the same thing qua other; e.g. the art of building is a potency which is not in the thing built, while the art of healing, which is a potency, may be in the man healed, but not in him qua healed. ‘Potency’ then means the source, in general, of change or movement in another thing or in the same thing qua other, and also (2) the source of a thing’s being moved by another thing or by itself qua other. For in virtue of that principle, in virtue of which a patient suffers anything, we call it ‘capable’ of  suffering; and this we do sometimes if it suffers anything at all, sometimes not in respect of everything it suffers, but only if it suffers a change for the better–(3) The capacity of performing this well or according to intention; for sometimes we say of those who merely can walk or speak but not well or not as they intend, that they cannot speak or walk. So too (4) in the case of passivity–(5) The states in virtue of which things are absolutely impassive or unchangeable, or not easily changed for the worse, are called potencies; for things are broken and crushed and bent and in general destroyed not by having a potency but by not having one and by lacking something, and things are impassive with respect to such processes if they are scarcely and slightly affected by them, because of a ‘potency’ and because they ‘can’ do something and are in some positive state.”

——————

(18) Charles Werner, “Die Philosophie der Griechen”, Herder 1966; “Op de zoektocht naar de redenen van het zijn observeert Aristoteles in de ‘Physica’, de eerste filosofen in de poging, om het worden te verklaren, aangenomen hadden, dat de principes van de dingen onder elkaar tegenovergestelde momenten zijn, van welke zich de ene op het zijn laat terugvoeren, de ander op het niet-zijn. Dit heeft naar zijn mening een juiste reden, omdat de principes niet uit elkaar voortkomen en ook niet uit andere dingen mogen ontstaan. Doch zelf de laatste oorspring van alles ouden moeten zijn. Darmee zijn precies die voorwaarden genoemd die voor de eerste principes zouden moeten gelden: Daar zij de eerste zijn kunnen zij niet op elkaar teruggevoerd worden zo hebben de filosofen met recht de tegenstellingen tot principes gemaakt; want blijkbaar heeft de waarheid ze zelf daartoe gewonnen. / Doch is daarmee nog niet de hele verklaring gevonden, die wij zoeken: veelmeer moet nog eens principieel aangenomen worden, dat zich nog met de ene of toch met de andere  van de elkaar tegenoverstaande principes vermengd. Want twee elkaar tegengestelde principes niet op elkaar werken; veelmeer wijzen zij op een derde element. Bovendien is dit derde dan het noodzakelijke substraat voor die beiden, om ze beide afwisselend tot zich te nemen. Want terwijl de beide tegenstellingen op elkaar volgen, blijft het substraat hetzelfde. Zo is de voorwaarde voor éénworden, in wiens verloop zich de elkaar tegenstrijdige elementen op elkaar volgen. Dit substraat is de materie. Zo zijn er in ieder worden drie principes: de materie en de beide elkaar tegengestelde principes. Van deze laatste bieden komen de ene overeen met het zijn, de andere met het niet-zijn: het is de vorm, die zich in de materie verwerkelijken, het andere is de beroving van deze vorm. . Wanneer wij nu materie en beroving van de vorm voor een enkel principe nemen, dan blijven nog drie principes over, materie en vorm. /

(19) Passim: Doch de materie laat zich niet volledig verklaren met de beroving van de vorm, en pas door deze onderscheiding kan de moeilijkheid opgelost worden, welke de eerste filosofen met betrekking tot het subject van het worden opgesteld hadden. Niets kan niets worden, zo argumenteerden zij, want wat nieuw zou ontstaan, moet oftewel van het zijn of van het niet-zijn stammen. Het kan nu echter niet van het zijn komen: want namelijk zou het dan reeds voor hen bestaan hebben; anderzijds kan het niet van het niet-zijn komen, want uit niets ontstaat niets. De oplossing van Aristoteles hiertoe is het volgende: het zijn komt noch voort uit het zijn noch uit het niet-zijn: het wordt nu de materie, in welke de vorm geroofd word, die echter zelfs niet met de visie identiek is. / Aristoteles drukt dit ook nog op een andere wijze uit, doordat hij het onderscheid van het mogelijke en werkelijke zijn invoert. Hij verwerpt de visie van de Megarens, naar welk er geen potentialiteit na de daad is. Het zou onzin zijn om te beweren, zo legt hij uit, dat de architect, die niet pas een huis bouwde, niet de mogelijkheid zou hebben, om er een te bouwen: het is toch duidelijk, dat de mogelijkheid van de uitoefening van een activiteit zelf op het moment niet uitgeoefend word. Dus moet tussen het mogelijke en het werkelijke onderscheiden worden. Wanneer echter nu de eerste betekenis van dit begrip van acte en potentie zich op de activiteit betrekt, omdat daarmee uitgedrukt word, dan eens deze activiteit werkelijk actueel is, terwijl een ander keer slechts in haar eenvoudige, fundamentele mogelijkheden gezien word, dan kunnen deze begrippen zich op de verhouding van vorm en materie toegepast worden. De materie is in een potentiële toestand, voor zover zij de vorm kan opnemen; de vorm verwerkelijkt in de materie van  de actie.

(20) Passim: Van hier uit geeft Aristoteles dus voor het probleem, dat zich heeft aangekondigd, een nieuwe oplossing. Er wordt ook hier duidelijk, dat het zijn noch door het absolute zijn noch door het absolute niet-zijn kan komen. Het actueel verwerkelijkt zijn wordt uit het potentiële niet-zijn. Beweging is niets anders als de overgang van potentie naar acte. Verwekking, het voortbrengen van dingen, stelt binnen de materie die zuivere potentie is, een overgang tot het actuele in haar verwerkelijkte vorm voor. En deze overgang voltrekt zich in een overeenkomst met een bepaalde verklaring, dat zich in de materie vindt: de materie verlangt naar de vorm, zoals het vrouwelijke naar het mannelijke verlangt. / Materie en voor, zijn volgens Aristoteles de beide oorzaken van het worden van het zijnde. Darbij stelt de materie het substraat voor, dat de vorm opneemt en dat naar zijn hele werkelijkheid is, de mogelijkheid bestaat, om deze vorm te ontvangen; zij is het zijn in potentie, dat daarheen voert, het werkelijke zijnde te worden. De vorm verwerkelijkt zich als bepaling in de materie en constitueert het actuele zijnde. / Zodat echter de vorm zich in de materie verwerkelijkt, vermag het een bewegend principe, dat zelf op een doel toe werkt. Men moet dus tot de reeds opgelegde twee oorzaken nog twee verdere nemen: de efficiënte en de finale oorzaak. Zo komt Aristoteles tot vier oorzaken: materie, vorm, efficiëntie en finale oorzaak.”

Filosofie, Cynici

(1) Met staf en ransel in uiterste behoefteloosheid trokken de cynici door het land: // ‘Niet één stad, één dak niet is mijn thuis; Nee, iedere stad en ieder huis van de wereld staat open mij, daar onderdak te nemen.’ // Zo dicht Krates. Het kosmopolitisme, dat in de latere filosofie een zo beslissende rol speelde, was daarmee voorbereidt. Het was echter in de individualistisch-negatieve geesteshouding van de cynici ingebed – en was daarom onvruchtbaar. Vruchtbaar kon de cynische filosofie niet zijn zijn, want zij was, de troostloosheid  van de situatie tegemoetkomend, vlucht uit de wereld – hoogst bizarre, personlijke vlucht, niet echter wil tot vorming. Deze kon zonder erkenning van de sociale binding nooit ontstaan. Wereldburgerdom en vredeswil van de Cynici waren negatie. Niet meer. Altijd echter stond de ontkenning aan het begin van het nieuwe. als revolutionaire vernietigers, als noodzakelijke voorlopers moeten wij de cynici beoordelen. Pas de Stoa, die van de cynici leere, probeerde op de door haar geploegde bodem nieuwe bouwwerken op te richten.” (Rake observatie – maar men kan oorzaak en gevolg niet zomaar verwarren met revolutie en daaropvolgende opbouw. De stoa leverde kostbaar werk, mar het bleef binnen de elite én de matriële ondergrond ontbrak. Uiteindelijk ontbrak het Romeinse imperium zijn afspraak met de industriële revolutie, en daarom heeft het ook de kans gemist om uiteindelijk aan de opbouw van het socialisme te beginnen – en daarmee een echte gemeenschapsfilosofie te initiëren)

————————-

(2) Div., “The cynics – The cynic movement in antiquity and its legacy”, University of California Press 1996; “Cynicism was unique among classical intellectual traditons in becoming something like a ‘mass movement’. While it is impossible to quantify exactly, we can identify over eighty ancient Cynics; and if our sources are any indication, the sight of Cynics begging and preaching was not an uncommon one in the cities of the East. This populariation of a classical tradition provoked anxiety and outrage among th cultured elites, all the more so if thy considered themseves to be authentic spokesmen for this particular tradition, as did Lucian, Dio Chysostom, Epictetus, and Julian. jBut the appeal of Cynic ideology was too contagious to contain and control, as we see if we consider how disparate were the positions, both social and intellectual, of those who took a serious interest in it: Philo Judaeus, the early Christians, Roman aristocrats .. , satirists, Greek sophists, imperial educators and moralists, the Church Fathers …, a pious emperor …, and the urban poor, both free and slaves – all these parties had an opinion and intellectual trajectories.”

(3) Div., “The cynics – The cynic movement in antiquity and its legacy”, University of California Press 1996; “… we find that the Cynic model of a naturally free and autonomous self exerts a powerful attraction that can be as difficult to resist as it is to domesticate. The ambivalence of the Roman response to Cyniscism proved proleptic. / Thus Cynicism remined a vital source of oppositonal discourse throughout its history, which consists of a continual process of reevalution beginnin gwith the Christians, as one dominant culture after another attempts to ‘housebrek’ the Dogs. Contact between Cynisc and Christians probably dates from the earliest stages of Christianity. It has been arbued that the Cynics provided an important pagan model for early Christian communities. Be that as it may, the two movements were closely associated in the minds of their sharpest critics, such as Lucian [in the Pereginus], Aelius Aristides, en de het emperor Julian …”

(4) Div., “The cynics – The cynic movement in antiquity and its legacy”, University of California Press 1996; “To take an example from politics: the Cynics appeared at a time when, even though the traditional polis was beginning to be shaken to its foundations by the conquests of the young Alexander, many were not yet ready to abandon their traditional roles in civil and political life. And yet Diogenes preached their traditional roles in civil and political life. And yet Diogenes preached their traditional roles in civil and political life. And yet Diogenes preached  ‘cosmopolitanism’, declaring himself  ‘without a city’ [a-polis], ‘without a home’ [a-likos], and ‘citizen of the universe’ [kosmopolites]. Until now, such cosmopolitanism has been considered essentially negative – a rejection of all existing states – but Moles’s contribution to the present work has launched the debate once again. Be that as it may, Diogenes urged people to abstain from all political engagement that, like family or social oblibations, might constitute an obstacle to individual freedom.”

(5) Div., “The cynics – The cynic movement in antiquity and its legacy”, University of California Press 1996; “Far from seeing her as a divinity properly so called, the early Cynics held Fortune in contempt, refused to take her seriously, and interpreted her blows as an incitement to moral effort. Nonetheless, from Bion of Borysthenes onwards [ca. 350 – 245 B.C. ], their attitude changed significantly. They tried to accept whatever she sent them, considering her the khoregos of the great human comedy, the leader who attributes to each his role on the stage of life and whom therefore we must obey.”

(6) Div., “The cynics – The cynic movement in antiquity and its legacy”, University of California Press 1996; “One day Diogenes say the guardians of a temple dragging away a man hwo had stolen goblet from the temple tresure and said: ‘Look: big thieves taking away a little one.’ / in all, then, the Cynics could not abide the tendency to make human happiness depend on practices that had nothing to do with man’s moral dispositon.”

————————

(7) Div., “The cynics – The cynic movement in antiquity and its legacy”, University of California Press 1996; “… that the Romans felt an affinity with Soic ethical teaching, which they saw as inculcating values close to Roman traditonal valuses, though naturally they thought the example of the maiores a more potent form of instruction, especialley as they had a better record than the founder of the one native school of philosopy that developed in Rome, Quintius Sextius, is described by Seneca as ‘a Stoic, deny it though he may’ [licet neget, Stoicus]. This blend of Roman and Stoic values Posidonius found in Pl Cornelius Scipio Nasica Serapio, the consul of 111 B.C.; Tacitus has Tigellinus identify the same blend in Rubellius Plautus, though with less sympathy: ‘mimicry of the Romans of yore with the arrogance of the Stoics thrown in’ [veterum Romanorum imitamenta, adsumpta etiam Stoicorum adrogantia]. / Nonetheless there were obstacles to the establishment of a complete rapport between the Roman and Stoic traditons, other than the taint of Cynic shamelessness. At least three other interrelated reservations about Stoicism are prominent in Roman sources. // (I) The intelluctualisatism of Stoicism. The Stoics insisted on the coherence of all their doctrines, wo that ethics could not be roperly mastered without metaphysiscs and logic. In addition, their attitude toward the passions led them to prefer the appeal to reason thorugh logical prooof over oratorical persuasion, which roused the passions. The memnbers of the Roman governing class, who theorize, regarding training in rethoric as the vital preparation for  political life. The logic chopping of the Stoics and their oratorical inadequacies were frequently attacked in the Roman period. …

(8) Passim: (II) The use of the sapiens as a model for conduct and the focus of ethical discourse. This struck the Romans as both unrealistic and excessively abstract, for the Stoics tended to saty that the sapiens had never actually existed. The Romans preferred moral instruction through exampla, the examples that theri own history furnished in abundance. … a strong dose of Cynicism of the right kind could help the Stoa overcome these obstacles to Roman acceptance. Cynicism was famous for neglecting, indeed despising, the other two branches of philosophy, logic and physics, and for concentrating on practical ethics. Whereas the Stoics could claim that their concern for logic fit with Socrates’ concern with definition and his general emphasis on knowledge as the key to morality, the Cynics claimed to be the true heirs to his insistence on human conduct as the proper concern of philosophers. Epictetus’s insistence on keeping interest in ologic withing the bounds of usefulness is an adaption of the Stoic attitude in the direction of Cynicism. Indeed Seneca, who likes to argue that problems like thee fear of death cannot be cured with syllogisms, expressly indicates the Cynic credentials of his anti-intellectualisme in De Beneficiis, …

(9) Passim: (III) The oratorical inadequacies of the Stoics. We have mentioned complaints by Roman writers like Cicero and Seneca about the arid style of the Stoic writers. Now, the Cynics laid claiim to a distinctive form of eloquence. Their fortright speech, with its use of ridicule and metaphor, apealed to the native Roman taste for satire. … By following th Cynic approach, the Stoics could also accommodate the Roman preference for real exampla. Cynicism had so little in the way of theoretical foundations that, as we have seen, it could be regarded as a way of life rther than a scholl of thought. What took the place of doctrine was precisely exempla.”

——————-

(10) H de Vos, “Inleiding tot de wijsbegeerte van de Grieken en de Romeinen”, Wereldvenster 1978; “De meest bekende Cynicus is Diogenes geweest. Van hem zijn een groot aantal korte en vak scherpe uitspaken en vele weliswaar onbetrouwbare, maar toch wel typerende anekdoten in omloop. Hij is bijzonder populair geworden en gold bij velen in de Oudheid als filosoof bij uitstek. Zelfs in een drinkliedje, dat omstrekt het begin van de 20^e eeuw nog wel werd gezongen, leefde hij voort: ‘Diogenes, de wijze, die leefde in een vat. Daaruit kan men besluiten, dat witheid woont in ’t nat’ Van de vele anekdoten noem ik slechts enkele, omdat zij het extreem Cynisme van Diogenes typeren, maar ook wel aantonen dat hij nog wel iets meer was dan waarvoor men hem gewoonlijk houdt. Tot zijn weinige huisraad behoorden een beker en een schotel, maar hij wierp beide weg, de beker toen hij een jongen zag, die zijn linzenmoes in een holle roodkost opborg. Toen hij zich eens zat te zonnen, kwam Alexander de grote tot hem en zei: Vraag wat ge wilt’, waarop Diogenes antwoordde: ‘Ga uit de zon’. Dezelfde Alexander moet gezegd hebben: ‘Als ik niet Alexander was, zou ik Diogenes willen zijn.’Eens stak Diogenes op klaarlichte dag een lantaarn an en rechtvaardigde deze handelwijze met de woorden: ‘Ik zoek een mens.’/

(11) Passim: Uit de laatste anekdote blijkt dat Diogenes evenals Socrates mensen wilde vormen. Zijn mensideaal was echter dat van de Cynici in het algemeen, maar dan tot het extreme doorgetrokken. Hij leerde de volkomen behoefteloosheid. Zelf hardde hij zijn lichaam op krachtige wijze. Hij verwierp de cultuur en ook de heersende zeden en gewoonten. Volgens zijn eigen woorden ‘stempelde hij de munt om’., bij welke uitsprak men moet bedenken dat het woord munt, … [nomisma], ook zede, gewoonte en gebruik kan betekenen. De bedoeling van Diogenes was dus, wat Nietzsche later noemde, een ‘Umwertung der Werte’, een herwaardering van de waarden. Diogenes ging zelfs zo ver, dat hij handelingen die gewoonlijk in het verborgene gedaan worden, in het openbar verrichte. Schaamte kende hij derhalve niet. Het huwelijk wilde hij afgeschaft hebben: vrouwen en kinderen behoorden gemeenschappelijk zijn. De staat had voor hem geen betekenis; Diogenes wilde wereldburger zijn. De dood was volgens hem gen kwaad; wij merken er immers niets van wanneer hij er is. /

(12) Passim: De tegenstelling tussen nomos en physis is derhalve bij Diogenes op de spits gedreven, evenals de verheerlijking van het ‘natuurlijke’ leven, waarbij natuurlijk leven gelijkgesteld wordt aan of althans dicht nadert tot het louter animale leven. Daardoor kon cynisme de betekenis krijgen van meestal spottende minachting voor alle geestelijke waarden, in het bijzonder voor de heersende zedelijke normen. Dat een dergelijke leer niet houdbaar is en tot verwerpelijke consequenties voert, is duidelijk. De mens is nu eenmaal geen dier; hij is op   cultuur, in het bijzonder op de verwerkelijking van zedelijke normen aangelegd. Toch is het cynisme wel begrijpelijk, en wel als een reactie op een oververfijnde, verintellectualiseerde en veresthetiseerde cultuur in het bijzonder op een conventionele moraal en religie. In een dergelijke situatie wordt het onbewuste, schijnbaar harmonische en gelukkige leven van het dier, dat zeer weinig behoeften kent, die bovendien gemakkelijk bevredigd worden, als een ideaal bestaan beschouwd. Het wordt dan niet gezien als een minderwaardige vorm van leven, mar juist als een paradijselijke toestand. Anderen, die minder ver gaan, romantiseren het bestaan van het kleine kind dat, nar zij menen, nog in het paradijs van onschuld en geluk leeft. Helaas is de mens uit het paradijs verdreven, maar hij kan toch streven erin terug te keren al zullen niet velen die zo redeneren, zo consequent zijn als Diogenes