Nieuwsvoorziening

(1) Diversen, Lampas – tijdschrift voor Nederlandse classici, 1e jaargang, nr. 2, okt. 1968, – H.L. van Gessel, “De stadskrant van Rome”; “Van oudsher hadden magistraten, priesters en veldheren de mogelijkheid om ‘contiones’ bijeen te roepn, waarin zij het volk informatie konden geven over zaken, waarover in de aansluitende volksvergadering (comitia) een beslissing moest worden genomen” … “In de contiones werd informatie gegeven over wetten die in de comitia aan de orde zouden komen” … “Nieuws van het militaire front en de strategische situatie werden door de bevelhebbers in de contiones aan het volk bekend gemaakt. Zo C. Memmius (Sallustius, Jug.33) en C. Marius (Sallustius, Jug.85) / Deze ‘persconferenties’ van de Romeinse magistraten, gewoonlijk bij de rostra op het forum gehouden, hadden als primaire functie, dat het bijeengeroepen volk op de hoogte werd gesteld van de maatregelen en de motieven van zijn gezagsdragers. De contiones hadden een belangrijke opiniërende functie in het politieke leven, wat in de aansluitende comitia geëffectueerd werd. / ‘The magistral contio was the great vehicle for constitutional agitation and, as such, the most democratic institution in Rome’ zegt A.H. J. Greenidge (Roman Public Life, London, 1911, pag.159). / Op het democratische element, dat in elke vorm van officiële politieke informatie ligt opgesloten, wijst ook Charles H. Cooley: ‘In politics communication makes possible public opinion, which when organised is democracy’ (The Significance of Communication, in: B. Berelson en H. Janowitz, Reader in Public opinion and communication, New York 1966, pag. 152).

(2) Passim: Nu reeds moeten wij aantekenen, dat dit democratiserende element in de Romeinse massacommunicatie door Caesar zijn volle betekenis heeft gekregen, maar direct daarna door Augustus is verworpen; hij verbood de publikatie van de acta senatus in de acta urbis, waarna de Romeinse krant vrijwel volledig zijn functie als politiek informatiemedium verloor.” … “De fasti waren in oorsprong een publikatie van religieuze aard, waartoe al spoedig gingen behoren de fasti consulares (lijsten met namen van magistraten), de fasti triumphales (lijsten van triomfen) en fasti sacerdotales (priesterlijsten). Naast de fasti bestonden er in de religieuze sfeer ook de tabulae pontificum. O. Seeck (Die Kalendertafel der Pontifices, Berlijn, 1985, pag. 36) maakt het duidelijke onderscheid, dat de fasti gepubliceerd werden, wat bij de tabulae pontificum niet gebeurde; deze werden in het huis van de Pontifex Maximus opgesteld en bewaard.” … “O. Seeck (Kalendertafel, pag. 57) stelt het voor, alsof de pontifices een soort scheurkalender hadden, waarop zij elke voorbije dag aanmerkten en er een speciale aantekening op maakten, wanneer er iets belangwekkends gebeurd was (‘per singulos dies’). Deze tabulae lagen ‘domi’ d.w.z. in de Regia op het forum, ter inzage.” … “De tabulae pontificum, die niet in het openbaar werden aangeslagen, bevatten dus als ‘nieuws’ ten dele de lijsten van de in dienst zijnde autoriteiten, ten dele ook aantekeningen van journalistieke aard; de belangstelling (‘digna memoratu’) ging daarvoor uit naar religieuze zaken (zoals in het geval van Cato voortekenen) en civiele zaken (zoals de duurte van het koren).” … “Het aerarium, in de tempel van Saturnus op het forum, deed dienst als bewaarplaats van de tabulae publicae, die daar onder de hoede van de quaestor aerarii werden opgemaakt en opgeborgen in het tabularium, het officiële staatsarchief. /

(3) Passim: De twee ‘nieuws-categorieën’ (financiën en burgerlijke stand) ondergingen een uitbreiding, toen ook de senaatsbesluiten en edicten in het aerarium werden ondergebracht. Deze waren aanvankelijk ondergebracht in de tempel van Ceres bij de aediles plebis.” / “Later kwamen ze in het aerarium onder de hoede van de quastor aerarii, die ook de verantwoordelijkheid had voor de publikatie van de tabulae publicae.” … “Ten tijde van Nero kregen de ‘praefecti aerarii’ de zorg voor de publikatie van senaatsbesluiten.” … “De Romeinen vonden het nieuws niet alleen op de vergaderplaatsen, waar de comitia en contiones gehouden werden, of op het forum waar de officiële mededelingen werden aangeslagen; zij lieten het nieuws ook bij zich aan huis bezorgen. Met name uit de zeer uitgebreide briefwisseling van Cicero (106-43 v.Chr.) krijgen we een goede indruk, hoe een Romein die voor zijn ambt of anderszins buiten Rome verbleef zich op de hoogte liet stellen van de gebeurtenissen in zijn vaderstad. Het nieuws werd door een bekende of gehuurde medewerker in Rome samengesteld en naar de opdrachtgever verstuurd. Bronnen voor deze ‘nieuwsbrieven’ waren de officiële informaties, verstrekt tijdens de vergaderingen of op de mededelingenborden; aan de andere kant zorgde de ‘vrije nieuwsgaring’ aanvankelijk voor een niet geringe bijdrage.” … “Caesars maatregel in zijn eerste consulaat hield in, dat de acta senatus en acta populi dagelijks gepubliceerd werden; dit betekende dat het totale aanbod aan officieel nieuws op het forum zeer volledig werd, waardoor de operarii hun taken konden gaan beperken tot het overschrijven van de stadskrant. Cicero’s correspondentie wijst op verschillende plaatsen in die richting.” …

(4) Passim: “De acta urbis, die het gehele terrein van de officiële mededelingen gingen bundelen, vormden de belangrijkste nieuwsbron voor de nieuwsbrieven. Maar, zoals wij al aan de opmerking van Caelius hebben gezin (‘fabulae, rumores’) , de vrije nieuwsgaring werd niet geheel en al uitgeschakeld. In de politieke wandelgangen, voor Rome op het forum gesitueerd, waren de ‘subrostrani’ zeer actief. Zij pikten hun ‘nieuws’ op rond het spreekgestoelte (rostra) en verspreidden op grond daarvan berichten die menigeen in verwarring brachten.” … “De regelmaat waarmee de subrostrani op niets gebaseerde berichten de wereld instuurden, leverde hen een aantal eeuwen later in het commentaar van Tyrrell en Purser (deel III, pag. 23) de kwalificatie ‘idlers about the rostra’ op.” … “Zowel de officiële mededelingen op de muren van het forum als de verspreiders van de geruchten staan aan het begin van de keten die het communicatieproces in Rome bepaalde. Zij vormden de eerste fase van een lange reeks perioden, waarin het nieuws vanuit de hoofdstad in de provincies werd verspreid. / Ten aanzien van de geschreven informatie werd de tweede fase steeds beheerst door de gehuurde operarius, die zijn nieuwsbrief op grond van de nieuwsbronnen samenstelde en verstuurde. De ontvanger van de nieuwsbrief ging op zijn beurt dienen als informatiebron voor de mensen in zijn naaste omgeving enzoverder enzovoorts.” /

(5) Passim: “Fundamenteel verschil met de moderne situatie is, dat de omgeving van de opinion-leader nu wel en toen niet kon beschikken over het massamedium zelf. Zijn rol bij het beïnvloedingsproces in de provincies was van het allergrootste gewicht. Er kon weinig fout lopen bij de teneur van deze beïnvloeding: ten eerste werd de startplaats van de informatie-ketens in de gehele Romeinse geschiedenis beheerst door de officiële instanties en voorts stelde Augustus, bij de organisatie van een staatspostdienst, deze uitsluitend beschikbaar voor de rijksambtenaren en militairen.” … “De nieuwsvoorziening op politiek gebied liet zeer veel te wensen over: de handelingen van de senaat werden soms wel opgetekend, maar nooit gepubliceerd; dat gebeurde alleen met de senaatsbesluiten en edicten, die in het ambtelijke informatie-medium, de tabulae publicae, werden ingepast. Over handelingen van de volksvergadering bestaat geen mededeling, dat ze werden opgetekend of verbreid. / Toch was er in de eerste eeuw voor Christus een groeiende interesse voor een geregelde nieuwsvoorziening en als gevolg daarvan was een privé-nieuwsdienst gaan functioneren, die van brieven gebruik maakte om de informatie te verspreiden. Bronnen voor deze nieuwsbrieven waren de ambtelijke mededelingen op het forum en voor politieke zaken de al dan niet ware verhalen die men uit de mond van anderen optekende. / In deze laatste situatie greep Caesar in door de acta senatus en de acta populi ambtelijk te laten opstellen en publiceren: op dezelfde wijze (‘tam…quam…’) en via één apparaat. Om deze reden zijn de acta populi niet op één lijn te stellen met acta publica/acta urbis, want (zoals wij nader zullen betogen) de acta publica vormen de voortzetting van de tabulae publicae, binnen het kader van de door Caesar geïnstitutionaliseerde ‘acta’, terwijl ‘acta urbis’ de benaming wordt voor ‘het instituut’, de Romeinse krant. Acta populi duidt dus op ‘verslagen van de volksvergadering’, zoals acta senatus duidt op ‘verslagen van de senaat’. /

(6) Passim: Het resultaat ,dat Caesar met zijn maatregel bereikte, was tweeledig: ten eerste betekende het een enorme verlichting voor de operarii, die hun nieuws nu direct van de acta konden overnemen; aan de andere kant kreeg Caesar vat op de politieke berichtgeving, doordat hij één officiële versie van de politieke beraadslagingen aan de nieuwsgierigen aanbood.” … “Op het forum werd het overschrijven van de acta een vertrouwde bezigheid, terwijl bij de maaltijden de ‘actuarius’, de voorlezer van de krant, de plaats ging innemen van de man die het nieuws uit de eerste hand kwam vertellen; een dergelijke situatie wordt door Petronius (Cena Trimalchionis, 53) beschreven: gastheer Trimalchio laat zich de krant voorlezen. / Het ligt in de lijn der verwachtingen, dat dit voorlezen van de krant voor de meeste mensen de bron van inlichtingen is geworden, want in een stad als Rome is het niet waarschijnlijk dat velen zich elke dag weer persoonlijk op het forum op de hoogte ging stellen van het nieuws noch dat zij elke keer de volksvergaderingen bijwoonden; publikatie van de acta populi was in dat opzicht al belangrijk, omdat daardoor ook het contingent thuisblijvers bediend en geïnformeerd werd.” … “De verspreiding van de acta urbis was niet alleen van politieke betekenis of kwam alleen tegemoet aan de verlangens van de gezagsdragers om politiek ‘bij’ te blijven; zij vervulden ook de gewoon-sociale functie van het contact met thuis. Voor de Romeinen in den vreemde waren de van de acta urbis overgeschreven nieuwsbrieven een van de weinige geregelde contacten met de vaderstad.” …

(7) Passim: “Ook voordat Caesar de optekening en publikatie van de acta senatus verplicht stelde, werden de handelingen van Rome’s belangrijkste college opgetekend. Dit gebeurde met behulp van scribae, librarii of notarii, die voor deze taak aangetrokken werden; soms ook door de senatoren zelf (Vgl. Cic. pro Sulla, XIV en XV). / Uit de Keizertijd is het ambt bekend van ‘curator actorum senatus’ later ‘ab actis senatus’, van welke functionarissen het niet met zekerheid is te zeggen, of zij deel uitmaakten van de senaat. Zij maakten de ‘parlementsverslagen’ van de Romeinse senaat.” … “We hebben reeds geconstateerd dat de senatus consulta in het aerarium werden gepubliceerd; toen Caesar tot de publikatie van de acta senatus overging, moeten deze in hetzelfde instituut ondergebracht zijn; de handelingen werden in het vervolg mét de besluiten gepubliceerd, al staat het nergens expliciet zo vermeld. / Door de maatregel van Caesar gingen de handelingen van de senaat ook deel uitmaken van het ‘nieuws-pakket’, dat de Romein bij het forum kon ophalen; door hem konden ze dan verder worden doorgezonden naar zijn bekenden in den vreemde.” … “Slechts enkele decennia is deze situatie in stand gebleven. Na de dood van Caesar (44 v. Chr.) kreeg Rome een uitgesproken autoritair bewind. Cicero constateerde al: ‘Imago nulla liberae civitatis relinquitur’ (Phil. V.4.11) ‘Geen schijntje van een vrije staat blijft over’) end at was nauwelijks een jaar na de moord op Caesar. Op het gebied van de ‘pers’ bestond er in zoverre vrijheid, dat de Romeinen toegang hadden tot alle belangrijke categorieën nieuws, weliswaar alleen in de officiële versie, maar de mogelijkheid er kennis van te nemen bestond. Augustus ontnam die mogelijkheid: hij kwam terug op de door Caesar getroffen maatregel en verbood de publikatie van de acta senatus.” …

(8) Passim: “Twee zaken springen in het oog: ten eerste dat Augustus de senaat zijn oude glans terug wilde geven, een glans, die in vroeger tijden mede bereikt werd door de afzondering waarin de senaat handelde. Voorts, dat de individuele senatoren in politiek opzicht belangrijker gemaakt werden, doordat hun motivatie de volle aandacht kreeg. Een praktische en een psychologische maatregel moesten de waardigheid van de senaat terugbrengen; kennelijk had deze onder de bemoeienissen van Caesar geleden en daar had de plublikatie van de acta senatus aan meegewerkt. / Door elke politieke publikatie uit de acta urbis te weren, behalve het officiële keizerlijke nieuws, viel de volle aandacht op de persoon van de keizer als belangrijkste politieke uitvoerder. En dan mogen de motiveringen van de senatoren in de senaat volop aan bod komen; als zij niet gepubliceerd kunnen worden, wordt de waarde van de senaat erbuiten tot nul gereduceerd. Oppositie – if any – kreeg geen kans bij het publiek te komen. De maatregel van Augustus had slechts betrekking op de publikatie van de acta senatus; de notulering ervan bleef.” … “Een afschrift ervan kwam in handen van de keizer, die buiten Rome verbleef. De acta senatus zelf werden opgeborgen in het aerarium waar latere schrijvers (Suetonius, Tacitus) ze konden raadplegen.”

——————

Bronnen van conservatief denken, Grieken

(1) Ellen Meiksins Wood and Neal Wood, “”Class Ideology & Ancient Political Theory; “Socrates, Plato, and Aristotle in Social Context”’, Basil Blackwell 1978;””The Socratics, to a very significant degree, defend and justify the decadent Athenian social Group, the traditional, landed aristocracy in opposition to the growing number of traders, manufacturers, aritans, shopkeepers, and wage labourers. The aristocracy consistedof leisured members of noble families, many of whom claimed descent from the gods themselves. Originally a warrior class, they had become welleducated, cultured and refined, living to a great extent upon wealth from inherited landed property worked by slaves, wage labourers, and tenants.Intermarrying , they formed an interlocking web of great families with a distinctive class culture charcterized bu proud independence, disdain for labour and the nouveau riche, polished manners, sophisticated form and style of conduct, speech, and apparel, and devotion to sport, music, and dancing.After Pericles’death in 429 bc Athenian politics was no longer dominated by aristocratic values and leadership.A growing disnechantment with civic affairs and withdrawal from active political participation typified the most conservative aristocrats througout the fourth century.Because of the destruction of the land during the Peloponnesian War , many of the nobilty suffered grievious econimic losses.In general the country-side was badly hit, many peasants being forced to give up their holdings and to migrate to the city where they became wage labourers. By the end of the fourth century agriculture had ceased to be so central to an increasingly complex and diversified Athenian economy, and the peasantry—so important in the fifth century—had given way to urban aristans, shopkeepers, and wage labourers as the backbone of Athenian democracy.

(2) Passim: Some country gentlemen attempted to recoup their heavy Financial losses and to rebuild their diminishing capital by investment in the business world and the arrangement of profitable marriages with the swiftly increasing class of wealthy commercial and manufacturing families.In such a time of troubles, young bucks of distinguished and venerable lineage were exhausting their already depleted fortunes in extravagant consumption: ganbling, heavt drinking, and indulging in a variety of erotic pleasures .In the midts of their corruption and disintegration Athenians of noble birth appeared to become increasingly conscious of their identity, emphasizing the distinction of ‘gentlemen’(kaloi kagathoi) and the ‘better sort’(chrestoi) in contrast to ‘bad men’(poneroi), prosperous business men(Agoraioi), and the nouveau riche of the commercial ans manufacturing world or neoploutoi, a term beginning to be used frequently during the period. Awareness of the growing division between urban and rural life developing at all levels in Athenian society, not only between gentry and men of business but also between peasants and kapeloio r shopkeepers and artisans.From the standpoint of the peasant, an urban dweller or asteions came to mean ‘city slicker’, while to a shopkeeper or artisan the agroikos or rural dweller began to signify ‘country bumpkin’. Fearing further devastion of their estates during the first half of the fourth century espoused peace at any price as against the more belligerent stance of the urban classes, and in the second half of the century many of the aristocracy tended to become pro-Macedonian. At the end of the century most of the famous noble family names still common during the first half had disappeared from view.

(3) Passim: Obviously, Socrates, Plato and Aristotle were not crude apologists or simplistic rationalizers of the declining aristocracy.They fully recognized and condemed aristocratic degeneration, but throught that the way of life and values of the nobility could be reformed and revitalized so as once more to become the foundation of civic life in order to stem the levelling tide of democracy, the tyranny of the majority, and the vulgar commercialism that thay were engulfing Athens and the whole of Greece.In a significant way their political thoughts can be conceived of as the supreme intellectual expression of the increasing class consiousness of the aristocracy during the the fourth century, a consciousness that seemed to become more pronounced as the class was progressively threatened with extinction. If the political thought of the Socratics was by nom means identical with the values and attitudes of the Athenian Aristocracy , there was a commonly shared perspective , an ideological core, or set of socio-political belief also held in part by non-aristocratic members of the upper class like Isocrates who attempted to emulate the nobility. An important component of the ideology shared by the Socratics with many aristocrats was a deep-rooted hatred of democracy.The people were held to be ignorant and incompetent, motivated by the narrow selfish interests, contemptuos of law, disrespectful of their superiors, insolent and vulgar, irresponsible and fickle, a rabble subject to the blandishments of demagogues, and the envious victmizers of the noble and weathy.Denouncing democratic politics, many of the nobles considered it to be a sign of gentlemanly virtue to remain aloof and detached from civic life, a trend culminating in the aristocratic Epicures’withdrawal into the Garden.Likewise many denounced the esteemed aristocratic leaders of the people of the fifth century like Pericles who were considered to be traitors to their class and responsible for the current mob rule.Many nobles were Laconizers although not necessarily completely uncritical admirers od Sparta as a model of law and order, patriotic solidarity, and aristocratic authority.Again ther was widespread nostalgia for the ancient constitution of Solon wit hits respect for law and the governing privileges that it reserved for the upper classes.Increasing sentiment for enlightened monarchy, felt to be necessary for cubing the excesses of democracy and the civic disorders arising form the rule of the people, took such divers e forms as sympathy for the Platonic philospher-king , and Xenophon’s romanticized ideal of Cyprus the Great.Finally, there was a condemnation of commercialism, closely associated with democracy, and of commercial and urban values.Rural life and aristocratic values were eulogized—at the time they seemed most threatened—with a stress upon the country as a nursery of virtue and manhood in contrast to the corrupting influence of the banausic callings of the city. /

(4) Passim: All these attitudes became integral parts of the outlook of the Socratics, fundamental to the elaborate intellectual contructions of Plato and Aristotle.They weaved them together into coherent and persuasive formulations buttressed by a philosophic idealism that had long seemed to attract thinkers of probable aristocratic orgin like Parmenides and Pythagoras.The philosophic idealist could offer transcendence of the vulgar and materialistic world of sensory experience to which the masses were confined, and comprehension of such transcendence as the exclusive privilige of a cultured and leisured few, the men of golden souls of nobility and inherited wealth—the kaloi kagathoi.Thus, philosophic idealism served to convey their readers aristocratic, antidemocratic, and agrarian values and beliefs, giving them the stamp of absilute intellectual authority and authenticity .In addition to being the paramount intellectual expression of the consciousness of a decaying social class, Socratic political thought was a powerful weapon that might well have been designed to convince upper-class readers of the basic rightness of their attitudes, the urgent need fors elf-reform and regeneration, the character of the common enemy, and the ideal of a ‘rational’ polis as a guide for social and political change through concerted action. / Among other things, therefore , Socratic political thought was an intellectually sophisticated and ingenious justification for counterrevolution in democracy and maintenance of the status-quo in oligarchy.”

——————

Kruistochten

(1) Michael E. Tiger with the assistance of Madeleine R. Levy, Law & the Rise of Capitalism, Monthly Review Press, 2000; ‘The motives and means of the Crusaders were various, but the results of two hundred years of crusading in the Holy Land are clear. They are visible on the map of the Mediterranean, in the history of the Italian merchants, seafarers, and bankers, and in the revival of mercantile law in Italy and southern France and thence in the north and west. In sum, the Crusades were crucial events in the bourgeois remaking of Western Europe.”

——————

(2) Michael E. Tiger with the assistance of Madeleine R. Levy, Law & the Rise of Capitalism, Monthly Review Press, 2000; “Crusading combined two worthy objectives – making the Holy Land safe for merchants and for religious pilgrimage – with a worthy means of accomplishing them, namely, getting an increasingly restive, violent, and socially unproductive class of soldiers, knights, and petty nobles out of the way. / The Holy Land had to be made available to Western merchants. The Byzantine ( Eastern Roman ) army had been defeated by the Seluk Sultanate at Manzikert in 1071. The Fatimed Caliphs dominated Egypt. A number of other major entrepôts into Moslem hands, thought Constantinople remained an important commercial center under Christian dominance. Moslem seapower was raiding Western shipping on an increasing scale. Yet, the demand for Eastern goods was increasing and had to be met. / There were religious reasons for undertaking a Crusade as well, for the Seljuk control of Christian shrines in the Holy Land was accompanied by Seljuk intolerance of Christianity and of Christian pilgrims. These pious motives were not unmixed: earlier, the Church had begun to preach the purifying effect of pilgrimages, in contradiction to earlier texts, but only after the Amalfitans had constructed a hostel in Jerusalem, and after it became apparent that transporting, feeding, and lodging pilgrims was good business. The crusading army was recruited from that portion of the feudal ruling class which was most actively battling with the merchants. The Church and some of the more powerful seigneurs, aided by the nascent bourgeoisie, had already begun to struggle to curtail private feudal warfare and the impediments to trade posed by feudal tolls, tariffs, and outright brigandage. Seizing goods from itinerant merchants had become standard practice among the nobility: Pope Gregory VII, for instance, threatened King Philip of France with excommunication if he did not restore merchandise his gents had seized. Philip relented; he did not need to risk his soul for so little.

(3) Passim: Crusading was a means of diverting private warfare to a different territory while promising a solution to the urgent problems of the poorer nobility and its knightly retainers. One such problem was that of distributing estates under the system of primogeniture. Primogeniture – whereby land went to the eldest son – had, in feudal law, replaced the system of parcelling out family estates to all children equally on the death of their parents. Once primogeniture was instituted, younger sons either took service as knight-vassals of another lord, entered holy orders, or were pensioned off with a small estate and a few peasants to till it. Such a petty noble on a small estate acquired an income almost entirely in kind, inadequate in a time of inflation and the increasing use of money. One response was to grind the peasantry further. A deed of the time refers to ‘all compulsory services … and … all those things which by violence knights are wont to extort from the poor.’ / The class of petty knight-nobles settled their quarrels by private war, often occasioned by a personal insult, but with the object of gaining land or booty. Tolls charged to merchants for the right to cross the lord’s land were another means of enrichment, and many lords also discovered that a castle provided a useful headquarters for a band of knightly robbers. / The Crusaders offered this class personal salvation and a chance to fulfill the knightly duty of fighting while also winning reassure and acquiring estates in the Holy Land. It was an opportunity of the same kind, but of a greatly different order, as that offered in the earlier battles against the dominance of the feudal government established in Palestine by the landhungry younger sons of nobility. From the upper reaches of this group came the feudal overlords, and from its lower orders came the knights – the troops on horseback. The foot-soldiers were drawn along by their noble masters, or by the same economic and demographic forces which pushed new lands into cultivation and increased the populations of urban centers. Political control of the Crusades began in the hands of the feudal nobility, checked by the efforts of the Papacy to pit one group against another.

(4) Passim: The direct intervention in Palestine of the Italian merchants began in 1098, three years after Pope Urban issued the call to arms. In that year, Genoa was ceded a market, a church, and thirty houses in Antioch, agreeing in return to assure communications with Italy and to support Antioch’s overlord, Bohemond. / Before this, the Italian cities had grown by making economic treaties with both Christian and Moslem powers rather than by directing large-scale conquest, and so their diplomacy had not been altered by Byzantine reverses. By 1098, however, the Crusaders had made substantial land gains in Palestine and Syria. Genoa then sought its concession in Antioch. Next Venice sought to add to its established power in the Eastern Mediterranean, built in long association with the Byzantine Empire. Pisa sought to maintain in the East the competitive position that consistently characterized its relationship with Genoa. / Soon, Pisa and Genoa were actively trading in the Christian areas, making deals with various feudal lords. The Eastern trade, conducted almost entirely by sea, was in their hands. The other Italian cities contended with Venice’s favoured position in Constantinople, and developed trade between Italy and the Nile delta, assuring sources of products from all three Eastern Mediterranean outlets to the West. / The Western Christian princes, however, failed to hold onto their Palestine fiefdoms; the last Christian outpost fell in 1291. The Italian city-states lost ships and men in support of Christian military efforts, but managed to retain the right to trade in the region. The fighting orders of knights – Templars and Hospitalers – suffered battle casualties but retained their role as bankers. There is persuasive evidence that the mercantile and banking interests in Palestine were actively doing business with both sides. Such activity was unavoidable if trade for goods coming from the East by caravan was to be carried on at all. Some Italian merchant combines carried the matter further, however, and sold quantities of war materiél to the Moslem princes.

(5) Passim: The Crusades represented, therefore, an economic opportunity, quite apart from which side was militarily victorious. The opportunity represented by the increase in Eastern trade could not, however, be exploited without legal and institutional forms to permit the pooling of capital to fund large sea and land enterprises, to assure a protected market for the merchants who did gather the necessary capital, and to provide for the distribution of goods from the East in exchange for those from the West.”

——————

(6) Michael E. Tiger with the assistance of Madeleine R. Levy, Law & the Rise of Capitalism, Monthly Review Press, 2000; “It is ironic that the Crusades, ostensibly launched against the ‘infidel’ and soon turned against Byzantine Christians, should have been the occasion for such extensive borrowings from the legal learning and mercantile practice of the Arab and Byzantine civilizations. In fact, every stated purpose of the Crusades seems to have paled into insignificance alongside the real and lasting effects of the expeditions to Palestine. / In 1095, the Crusade was called a Holy War, and supported by elements of the nobility as a means to solve insistent and violent social problems with the feudal system. The Crusaders did not, however, establish a lasting military presence in Palestine, nor did their feudal estates bring them much profit or glory. The most significant and permanent beneficiaries were the merchants of the West, who established trading outposts which could and did survive military and political changes. These outposts could be profitable to whoever ruled the region, through duties, taxes, and tolls. / The merchants and bankers profited financially and learned new techniques of trade and new legal and institutional forms. Their trade continued profitably until the Mediterranean was displaced as the principal avenue of commerce by voyages around Africa and to the American continents. And, as we shall see, the economic forces fuelled by the Crusades hastened the ruin of the very feudal institutions some had thought they might help to save.”

Leer van de staat, Feodale

(1) Michael E. Tiger with the assistance of Madeleine R. Levy, Law & the rise of Capitalism, Monthly Review Press, 2000; “The relationship between the rising bourgeoisie and the law has three aspects. First, to the extent that one can speak of law in the jungle of feudal life, it was either silent about trade or hostile to it. The merchant was therefore in these terms a social outcast, who saw the legal system – the system which issued orders backed up by institutional force – as hostile and alien. The ordinary merchant, trader, or peddler sought to come to terms with this system so he could profit. As the number of merchants, and their power, increased, the legal ideologists of this class sought to justify the place of trade in the symmetry of the feudal system. They also sought accommodation with, and weak spots in, feudal law. / Second, as the merchant extended his field of activity to create institutions of commerce – cities, ports and harbors, stores, banks, manufactories, and so on – he came increasingly into head-on-collision with the economic and political interests of the feudal masters of this or that section of territory. The merchant class chafed continually against laws and customs maintained to protect the feudal power holders. From the rules prohibiting or limiting the sale of land outside the family – which effectively prevented land from being an article of commerce – to the prohibition of most forms of bourgeois association, both political and economic, the conflict intensified and broadened until the bourgeois gradually discovered the points at which the legal system could no longer be bent to his will, accommodated at an affordable price, or evaded.

(2) Passim: Finally, there are the laws that the merchants made for themselves, the legal system they fashioned to serve their own interests. First they set up tribunals to settle disputes among themselves, then wrested or cajoled concessions from spiritual and temporal princes in order to establish zones of free commerce, and finally – over a period of centuries – swept to power over nations. The process of bourgeois lawmaking saw the creation and application of specific legal rules about contracts, property, and procedure; these rules of law were fashioned in the context of a legal ideology which identified freedom of action for businessmen with natural law and natural reason. The men and women who fought for legal rules consistent with freer commerce did not claim to have invented the principles they sought to have applied. Respect for tradition forbade such a claim, and Beaumanoir, writing in the service of Philip III, warned that novelties not authorized by the sovereign are forbidden. Rather, the bourgeois sought old legal forms and principles, chiefly Roman, and invested them with a new commercial content. /

(3) Passim: These elements of the bourgeois relation to law do not correspond to sharply defined historical periods; they are present in each country of Western Europe from the eleventh century right up to the conquest of power by the bourgeoisie in the seventeenth to nineteenth centuries. The fall of the feudal system was a gradual process punctuated by sudden and violent upheavals. To borrow Diderot’s metaphor: The rule of Nature and of my Trinity, against which the gates of Hell shall not prevail… establish itself very quietly. The strange god settles himself humbly on the altar beside the god of the country. Little by little he establishes himself firmly. Then one fine morning he gives his neighbour a shove with his elbow and – crash! – the idol lies upon the ground. / In this study, as the alert reader may already have noticed, “law” has no single meaning. As used by the protagonists in the struggle we describe, it means at different times ( a ) the rules made by the powerful to govern their subjects, backed up by organized violence; ( b ) the rules that some group or class thinks ought to be made in a godly, or at least a better society; ( c ) the customs and habits of a people, which have been observed immemorially; ( d ) the manifesto of a revolutionary group; ( e ) the rules that some group makes for its own internal governance. But in daily speech, too, law means all these things, and we can only hope to make our meaning clear by context. In the final part we will attempt a fuller discussion of the meaning of law in a time when power relationships are undergoing revolutionary change.”

---

(4) Günther Stökl, “Osteuropa und die Deutschen – Geschichte und Gegenwart einer spannungsreichen Nachbarschaft”, DTV 1970; “Otto de derde probeerde, het onder Mieszkos zoon opkomende Polen daardaar het het rijk te binden, dat hij aan de Poolse hertog de kerkelijke zelfstandigheid van zijn erijk verschafte [vestiging van het aartsbisdom Gnessen] en Bleslaw de ;;dappere al seen ‘vriend en bodgenoot van het volk van Rome’, al seen ‘broerder en medewerker van het rijk’ benoemde. Het was de vernieuwing [revonvatio] van het christelijke wereldrijk van de oudheid, een religieus begrondde conceptie van het rijk, die aan de meest verschillende volkeren ruimte voor opname bood. De Keizer als wereldlijke hoofd van het Christendom over nationale en locale koninkrijken, dat was waarschijnlijk wat Otto de derde zich voorstelde.”

———————

(5) Christopher Brooke, “The Saxon and Norman Kings, ”Fontana1972; “While the visible power of the English monarchy was threatened with eclipse under King Stephen, the ideal image of Engelisch kinship was begin boosted ty the growth of two powerful legends. In 1138 Geoffrey of Monmouht issued his History of the Kings of Britain, whose central character is King Arthur, and Osbert de Clare, prior of Westminster, finished his Life of Osbert de Clare, prior of Westminster, finished his Life of Edward the Confessor. Osbert’s Edward naturally bore some relation to the Edward of history, even though the king’s saintly qualities have notably increased and the tale of his miracles has grown much longer since the fist Life was completed in or about 1066. The monks of Westminster had his relics, but they had not yet succeeded in having him canonised. Osbert’s efforts were abortive; the pope refused the monks’ petition It was only in 1161, with the aid of Henry II, that the monks of Westminster eventually succeeded in promoting Edward to the calendar and converting the royal bones to holy relics. This campaign was the religious counterpart tot the growing opinion that King Edward represented the the tradition of Old Engelnad; that good law must be related to thet growing oipnion that King Edward represented the tradition of Old England; that good law must be related to the ‘law of King Edward’ that good law must be related thte ‘law of ing Edward’ and good kings to his family. Henry I married his great-great-niece, Stephen his great-great-great-niece, Henry II was his great-great-great-great-nephew. After 1161 his relics presided in Westminster Abbey at the coronations of his succesors; and in the thirteenth century king Henry III dedicated his best energies to re-building Edward’s shrine and Edward’s church, and gave the name Edward to his eldest son. /

(6) Passim: Edward I was not likely to forget that he had been named after the Confesor. But he seems personally to have been more interestind in his other famour predecessor Arthur; and there is no doubt that Edward III was more Arthurian than Edwardian. Arthur probaly existed, and was a leader in the Britisch revival and reconquest of some large part of England about the year 500. But for centuries his legend grow slowly; and it was only in the twelfth century that he came to join Charlemagne and Alexander the Great as the supreme legendary monarchs of European literatur.His fame grew up, like so many of the legends which flourished in the twelfth centrh, in the Celtic lands. Its early history is quite obscure. But Arthur was made respectale very largely by the daring inventions of Georffrey of Monouth. Geoffrey as a Breton brought up in Wales, well acquainted with Celtic lore. He also had patronage from Anglo-Norman barons and bishops and rose at the end of his life to be bishop of St.Asaph, a diocecese which proved, however, as imaginary as his History of the Kings of Britain.The History if mainly ficiton; its central purpose seem bo be to float legends and stories which Geoffry delighted in as if they were sober history. But in the proces he succeeded in flattering the Celts by enormously magnifying their past, and flattering the Normans by revealing Arthur as in all essentials an Anglo-Norman king.

(7) Passim: In the midst of the book are some very stange prophecies, put into the midst of the book are some very strange prophecies, put into the mouth of the magician Merlin. It is not clear wheter these forecast a wonderful Celtic revival, or the building up of a great British empire by Norman kings to come. The ambiguity is clearly deliberate; Geoffrey rejoiced in the mystificaiton of his readers, aind in leading serious historians by te nose. There is no doubt that the English kings, in the long run, were the gainers. The chief centre of the heroic epics of the early twelfth century was the court of Charlemagne. The kings of France and Germany could both claim to be Charlemagne’s heirs, and bask in his reflected glory. In the second half of the twelfth century, in the courtly romances, Charlemagne was outstripped by Arthur, and the English kings asked in their stead.”

——————–

(8) Ernst Bloch, “Gesamtausgabe 12 – Zwischenwelten in der Philosophiegeschichte / Aus LeipzigerVorlesungen”, Suhrkamp 1977; “Terug tot het origineel van het ‘derde rijk’, zo is niet te vergeten dat de destijds gefundeerde Franciscaanse orden, opgericht door Franz van Assisi, Joachim di Fiore nabij stond en oorspronkelijk zeer sterk ketterachtig tuig had, namelijk de heiliging van de armoede. De arme, de boer stond god nader als de heer, die een zondaar is en afgevallen. Dat bracht een ongehorde stijging v net zelfbewustzijn van de armen met zich mee. Franz von Assisi heette il poverello, de arme. De kerk had het begrepen, om de bedelaarsorden van de Franciscanen in zich in te trekken als een grote orde. De invloed van Joachim rijkte steeds wijder, hij hoopte dynamiet, dat n de handwerkeropstanden, pas echt in de boerenopstanden explodeerde. Opstanden van de boeren waren er in Engeland reeds in de 14^e eeuw. Een van haar leiders, John Ball, de medestrijder van Wat Tyler, zei: de aarde behoort toe aan niemand, haar vruchten behoren allen. Uit de Engelse Boerenoorlog stamt ook het vers: toen adam ploegde en Eva spon, waar was dan toen de edelman? Dan kwamen de Italiaanse Boerenoorlogen. In Tirol en in Duitsland voor alle dingen drong de leer n het derde rijk eveneens binnen in de boeren en ook n het beginnende proletariaat, in de wolweververgildes, het lijnen gilde en het mijn gilde. I Zwicau waren er opstanden van de doekmakers, in de Mansfelder kopermijnen en in de zilvermijnen van Annaberg was er de opstand van de mijnwerkers, evenzo in het Tropisch Zwaben. Overal daar, waar mijnen en ijzeren hamers bedrijven werden, waar de eerste hoogovens vlammend, in dergelijke streken, waar volledig middeleeuwse machines, de hijskranen uit hout samengesteld waren, in dergelijke streken altijd groeide het ideaal van de arme kerk, verwarmd door de termijnregel, gevoerd door de termijn kalender van Joachim di Firore, dat nu de tijd rijp zou zijn, dat nu het derde evangelium zou aanbreken en kerk en wet ten einde zouden zijn, hij zou begingen met de gemeente, de mystieke democratie.

(9) Passim: En nog iets behoort tot het thema: Er begint het absolute natuurrecht in de specifieke vorm, zoals het de sekten gevormd hebben. Dat heeft met het latere burgerlijke natuurrecht bij Althus, Grotius, , Hobbes, Locke en Roussau opeenvolgend niet te doen. De kerk had slechts een relatief natuurrecht geleerd, dat wegens de verzwakking door zondeval van de sancties van de staat toeliet en rechtvaardigde. Tegen deze ideologie van de heersende klasse gaat de sectenvatting van het natuurrecht voor; als absoluut natuurrecht stelt zij een natuurrecht voor, zoals het was, toen de mensen in het paradijs leefden; de toestand zou hersteld moeten worden. Wanneer wij dus onze inwendigheid herstellen zullen zij zondeloos en geheiligd worden, dan geld voor ons niet meer de repressie door de staat; want voor ons is nies meer te onderdrukken en te comprimeren, omdat de standen opgeheven zijn. Dat is het absolute natuurrecht, dat en groepering had, zich nader in het bewustzijn van het volk met bepaalde oercommunistische herinneringen, die immers überhaupt in de paradijsmythe behouden zijn. Oercommunistische resten hebben zich realiter nog lang behouden in de Russische inrichting en in de Duitse allmende, de richting van de gemeentelijke akker, die alleen toebehoort en van tijd to tijd opnieuw verdeeld werd. Terugkeer tot de oude rechten, om te jagen en te vissen, tot de toestand, überhaupt zonder recht uit te komen, zonder geweld en zonder oorlog, zou in oercommunistische herinneringen geëist worden.

(10) Passim: Het herstel van de oude vrijheden werd voor in de boerenartikelen van Zwaben geëist. Zij lieten in detail beeldig zien, wat met het herstel van het absolute natuurrecht bedoeld was. De droom ging op een democratisch christendom, waar alle mensen broeders zijn en geen heer van de ander zouden zijn. Dat is de reden, op welk de Duitse mystiek van de 14^e en 15^e eeuw weliswaar niet ontstaan is, maar plats genomen heeft en populair werd.”

——————-

(11) Ernst Bloch, “Gesamtausgabe 12 – Zwischenwelten in der Philosophiegeschichte / Aus LeipzigerVorlesungen”, Suhrkamp 1977; “De vorst kan doen wat hij wil, het is altijd, omdat hij het gebod van de overheid zelf is, zedelijk; voluntas regis suprema lex. Dat zijn de consequenties van een totaal alogisch indeterminisme naar binnen geprojecteerd in de kerkelijke grond zelf maar meteen terugstorten in het gebied, uit welk zij uitkomen, namelijk uit het beginnende absolutisme. En omdat destijds de kerk nog als vertegenwoordiger van de middeleeuwse standenmaatschappij in tegenstelling tot de versterkende macht van de vorst stond, zo ligt daarin geen toeval, dat Wilhelm van Occam niet slechts enige jaren in Avignon, de toenmalige resident van de paus, in gevangenschap was, doch naar München ging aan het hof van de antipoden van de paus, Ludwig an Beieren. Occams tijd kijkt niet meer naar binnen als de tijd van Canossa, niet meer als de tijd van Gregorius VII, en Hendrik IV De macht van de paus is versterkt, Lodewijk van Beieren staat op tegen de paus, en Occam is zijn chef-ideoloog. Bescherm je met je zwaard, ik zal je met het woord beschermen, zegt Occam tot Ludwig. /

(12) Passim: Verder, hoe staat het nu bij beiden, bij Duns Scotus en bij Eccam, met de wereld? Tot op heden hebben zij het subject gehad en de mensen als subjecten. Er bestaat een samenhang tussen het primaat van de wil en het primaat van de enkeling, die niet uit de diepten van het verstand vertrekt wordt als een mathematisch figuur, die zich veelmeer opdringt, of men wil of niet. Doch pas echter dringt een objectieve wand zich op, op welke een subject zich het hoofd stoot. Dat is het zinnelijk vatbare in afzonderlijkheden zich uitbreidende, vast is het zinnelijk vatbare, in afzonderlijkheden zich uitbreidende, van de deeszijdse wereld. Deze tastbare wereld was door de Dominicaanse filosofie ingebed geworden in louter begripsrealistische algemeenheden. God heeft de wereld geschapen naar een plan, naar een ieder, zoals een bouwmeester een huis bouwt naar een plan. Zoals in een vakwerk de stenen ingevoerd worden, zo word hier de wereld in een logisch handwerk ingevoegd, zo word hier gerealiseerd. Afgezien van het weinige oververstandige, dit niet onverstandig, doch oververstandig , zoals de maagdelijk geboorte, de opstanding van Christus en enige dingen van deze aard is in het algemeen van de wereld bij de dominicaan Thomas in een onmetelijke wijde kring van de menselijke rede door de audeqautio intellectus ad rem per speciem intelligibilem vatbaar/

(13) Passim: Slechts het afzonderlijke is daarom voor Thomas een verlegenheid. Hij laat het uit de materie komen, want de materie is deelbaar, en wanneer het universele zich met het deelbare verbind, versplintert het, facetteert zich, er ontstaat het enkele. Wij hebben een Marie en een Agnes en de Agatha en hebben Frits en Georg en Wilhelm, dus man en vrouw hebben zich gedeeld in verschillende individuen, zij allen echter vertegenwoordigen het mannelijke en het vrouwelijke en het meisjesachtige en het jongensachtige, telkens naar de leeftijd. Maar als enkeling zijn zij bij Thomas een bepaalde verlegenheid, zij allen vertegenwoordigen het mannelijke en het vrouwelijke en het meisjesachtige en het jongensachtige, telkens nar de leftijd. Maar als enkelingen zijn zij bij thomas nog steeds een bepaalde verlegenheid, zij moeten pas verklaard worden door de invoeging van een nieuwe schakel,namelijk de materie. Bij Duns Scotus en pas echt bij Occam echter in het weer oplevende nominalisme, is precies omgekeerd het algemene een verlegenheid; want de afzonderlijke vorm komt naar voren, zo treed het feitelijke op, het empirische, het logisch niet af te leidende, het uit het verstand niet uit te klimmende. Van ons mensen stamt de verwarrende menigvuldigheid niet, wij hebben het gereedschap niet gemaakt, of wij hebben ons de wereld, in die wij geboren zijn, niet uitgezocht. Wij zoeken ons hoogstens iets goeds, iets bij ons passends uit. Maar de wereld is ons overkomen, in de enkeling is zelf een wil, die zich soms tegen ons stelt.

(14) Passim: Men kan dat slechts aanvaarden, ondertussen zich daarentegen opstandig tonend. En wanneer iets waargenomen word, is het nog niet bekend. ‘’’Zinnelijke waarneming is gen inzicht, inzicht begint hier slechts. De bewijslast verschuift volledig. Terwijl het voor Thomas een verlegenheid is, dat er afzonderlijke en niet slechts algemene begrippen zijn, is voor de nominalisten, die nu opduiden, de bewijslast een geheel andere. De details zijn uit zichzelf begrijpelijk het probleem bestaat daarin, zoals het tot een algemeen begrip komt en wat dit voorstelt. Wij hebben nu bij Duns Scotus de wending zo, dat de enkeling zelf een begrip is, namelijk een individueel begrip, en uit haar komt objectief een individu op. Er bestaat een enkele soort of een enkele vorm, en die is werkelijk. Algemene vormen zijn er niet, dat zij zuivere abstracties van het begrip. Er is dus geen fruit, er zijn slechts appels en peren en druiven en kersen en perziken enzovoorts. Fruit is nu een algemeen begrip geworden, dat uit de afzonderlijke fruitsoorten geabstraheerd werd. In zoverre is, zoals wij dat hier zeggen, Scotisme geen geheel zuiver nominalisme; wat afzonderlijke vormen laat zij toe. De perzik laat hij als reëel toe, omdat een perzik zelf een universeel is. Slechts het algemeen begrip van het perzikachtige loochent het. Deze leer wordt ook niet nominalisme genoemd, hoewel zij geenszins begripsrealisme is, men vond de naam formalisme. Formalisme is de typische uitdrukking in de middeleeuwen voor de leer van Duns Scotus in onderscheid tot die van Wilhelm Occam. Omdat Duns Scotus onder de vorm nu de zinnelijk waarneembare individuele gestalte begrijpt, bekent zijn formalisme de werking van individuele vormen en de loochening van algemene vormen. Ook de materie zondermeer is daarnaar een zuiver onwerkelijk algemeen begrip, het geld slechts in het meervoud, het gaat om zeer vele vormen van materie, er zijn messing en hout en vlees.

(15) Passim: Dit inzicht keert warempel bij Engels bijna woordelijk terug, wanneer hij meent, dat er slechts materiën zouden bestaan, materie als zodanig zou reeds idealistisch zijn, een algemeen begrip zonder meer, aan welke de afzonderlijke materiën voor het verstand opgesomd wonden. Ik vraag daarom om deze historische boog met een korreltje Attisch zout te begrijpen, maar het probleem ligt op dezelfde lijn. Op soortgelijke wijze zegt Engels in de ‘dialectiek van de natuur’, dat er net zo min een eenheidsmatige materiële materie is als het eenheidsmatige begrip fruit een bestand iets is. Zo ziet men van het nominalisme uit velerlei betrekkingen tot later opkomend wantrouwen tegenover de alles toedekkende hoed van de algemeenheid. Maar het intreden oer het afzonderlijke of de individuele vorm als enkele bestaande dingen, in antithese zonder meer tot het idealisme te zien, brengt een moeilijkheid met zich mee. Het nominalisme zou namelijk zijn weg kunnen nemen of een zich strikt makend empirisme tot aan de oplossing vooral en in zuivere zinnelijke data bij Macht bijvoorbeeld. Maar in zijn tijd betekent het nominalisme niet in de laatste plaats een wending tot het deeszijdse een wending tot de volheid van afzonderlijkheden de kering tot dat, dat zo barbaars klinkt en toch het fundamentele begrip van de epistemologische theorie van het Scotisme uitmakt, namelijk het ‘haeccitas’, in het zelfde verrukkelijke Latijn, waarin perseitas gevormd werd, de ‘op zich zijndheid’, werd uit ‘haec die Haecceita’ gevormd, de ‘ditheid’.

(16) Passim: De trouw in het kleine, de achting voor het kleine heeft een onloochenbare parallel tot wat wacht in de uitgaande middeleeuwen op andere gebieden aan de bovenbouw onttrok. Ook in de schilderkunst wacht om deze tijd de zin voor het afzonderlijke op. In de Byzantijnse belden heerst nog streng ceremonieel, strenge bouwkunst, slechts zinnige algemeenheid van de gebaren en de houding. Vormen en mozaïek geven gen individuele geichten, doch laten rangordeingen zien. Een keizerin is altijd koel, verhven en ver verwijderd, met rote ogen. Het is volledig onverschillig, hoe zij is en wanneer zij geleefd heeft, er wordt de keizer en, de hofdame, de metropoliet geschilderd. Het is het beroep, de zending, die de figuren bepaalt. Het algemene word geschilderd, land is er überhaupt niet, i.p.v. landschap is er de gouden grond. Met de 13^e ene 14^e eeuw groeit nu, in Italië vooreerst, het landschap, er wordt een achtergrond gedetailleerd gevormd. In de aanvangen word het landschap weliswaar oppositioneel soortgelijk eng met de ordening van de figuren verbonden, dat zij onzelfstandig alleen maar de nissen en plaatsen voor de figuren uitmaakt, of bij Cimabue en Giotto. Maar het vervolg schildert men ze in groeit in die mate vrije en in het individuele uitgevoerd Gras en bloemen worden als voorwerpen aan preciezere voorstellingen onderworpen, bijvoorbeeld de paradijsbloemen van de Fra Angelico, die immers doorgaans door een aardse wijze genomen zijn.

(17) Passim: Verder nemen vooral zulke veranderende activiteiten van de gezichten steeds individueler portretkarakter aan, die nu meer zegt als de maatschappelijke positie en functie. In het kort, de hoeveelheid van de individuen word ontdekt, i.p.v. de gouden grond breekt de gouden overvloed van de wereld uit, vroege renaissance bereid zich voor. Dat komt overeen met de stijgende betekenis van het individuele karakter in de richting i.p.v. schematische rollenverdeling. Een blik op het afzonderlijke kan juist in het materialisme daartoe dienen, om het schematisme tegenover te treden, dat immer zijn idealistische eierschalen bij zich draagt. Daarom werd met het Heacceita een gedenkwaardige erfenis van nominalisme uit genoteerd, tegen een algemene grip, dat het afzonderlijke als overvloedig storende bijgave af te zonderen zou willen. / Ik wil nu de opmerkzaamheid in de zelfde ruimte op een ander begrip inrichten, dat met veelheid en haecceita aen met het primaat van de wil in de wereld, dus niet slechts in de moraal, niet slechts in de jurisprudentie en in de theologie, eng samenhangt, het is het begrip van de toevalligheid. Dat toeval en willekeur verwant zijn ligt voor de hand. Willekeur, dat een niet gedetermineerde beslissing, die volgens Duns Scotus mogelijk is met mate, naar Wilhelm van Occam zonder ieder mate, wanneer genoeg wil daar is, dat betekent genoeg macht van de wil. Dat komt in de buitenwereld nu overeen met de toevalligheid of contingentie.

(20) Passim: Het vele, het afzonderlijke onderscheid zich van het begripsmatige algemene, wetmatige door zin onafleidbaarheid uit weten, door zijn bestaan, dat een bestaan van de toevalligheid is of een zuivere feitenwaarheid. De toevalligheid is voor een wisselend begrip van de noodzakelijkheid. Echter wordt dan veel later door Hegel in de noodzakelijkheid en onderscheiding ingevoerd, maar dat het innerlijke en uiterlijke noodzakelijkheid is. En juist de externe noodzakelijkheid word wegens haar ondoorzienbare feitelijkheid het toeval gelijkgesteld. De wereld bestaat nog voor een grot del uit uiterlijke noodzakelijkheid, zij het, dat wij de noodzakelijkheid niet doordringen en ze als de innerlijke noodzakelijkheid een zaak, als haar wezenlijke noodzakelijkheid erkend hebben zij het, dat de zaak zelf haar innerlijke noodzakelijkheid nog niet uitgewerkt en gemanifesteerd heeft. Zo is volgens Hegel de wereld daarom, omdat zij uit uiterlijke noodzakelijkheid bestaat, volledig toelaat. Wij zien in het marxisme geen absolute deterministen, natuurlijk word een toeval toegegeven. Herinneren wij ons daaraan, dat Engels zei: er moest weliswaar de een of andere Duitse middelmatige staat destijds in de 17^e eeuw tegen de uiteenvallende rijkeenheid optreden, maar waarom dat uitgerekend de mark Brandenburg geworden is, dit geheel jammerlijke gebouw van een zandbak, politiek en militair nul en niets, en niet bijvoorbeeld Koersaksen, dat veel rijker en machtiger was, dat kunnen wij moeilijk te weten komen. Als wij dat zouden kunnen te weten komen,

(21) Passim: Maar dat is nevenbij. In de werkelijkheid echter is altijd iets niet geheel gedetermineerd, is altijd een leemte van zuiver externe noodzakelijkheid. Hier lat zich zien – en nu word Duns Scotus weer interessant – niet slechts een reële beperking of een voorlopige beperking in ons inzichten in zoverre een beklagenswaardige doch dat hangt samen met de verandering in de wereld. Een noodzakelijk iets kan zich niet veranderen in iets anders, het betekent immers noodzakelijk, omdat het altijd en eeuwig zo is. Noodzakelijk is de rechthoekige som in een driehoek van 180 graden. Noodzakelijk betekent altijd en eeuwig, maar gebeure, wat wil, in een situatieloze toestand van geen situatie afhankelijk. Ook op Mars, ook op een geheel ver verwijderd reusachtig vaste sterrensysteem is de som van de hoek gelijk aan twee rechte hoeken, en waar er daar vuurgeesten zouden zijn dan zou ook daar de som van de driehoek gelijk aan twee rechte hoeken zijn. Dat kan ook de lieve god niet opheffen. Tot de noodzakelijkheid behoort dus onveranderlijkheid. Wat onveranderlijk is, kan echter niet veranderd worden De gedachte aan de verandering van de wereld werd oorspronkelijk zuiver negatieve geval. Toeval en mutabilitias, verandering van de wereld hangen daarentegen eng samen met Augustinus. Mutabilitas, dat was voor Augustinus gebrekkigheid, negatieve veranderlijkheid van de wereld. Mutabilitias kan echter ook vertaald worden met veranderbaarheid, in het einde bilitas steekt de mogelijkheid. Een wereld aldus, waarin absolute gedetermineerde noodzakelijkheid heerste, zou niet veranderbaar zijn. Zo min als de graadhoek van de driehoek zich laat veranderen door ons.

(22) Passim: Zo is toeval een van de voorwarden voor mogelijkheid. Mogelijk is dat, zal het zo of anders kan zijn, wat gerealiseerd of niet gerealiseerd kan worden, wat gerealiseerd word of niet gerealiseerd word, in ieder geval is het een open iets in de categorie van de mogelijkheid. Het maakt dus het geluk in de wereld, dat toeval daarin is; want wanneer zij totaal gedetermineerd zouden zijn, dan zouden wij op graniet bijten. Doordat veranderlijkheid daarin is, is veranderlichtheid in haar, dat betekent een met licht bruikbaar iets het is voor de wind volledig toevallig, dat zij op een windmolen neerkomt, en het is voor de windmolen volkomen toevallig, dat de wind in zijn ruimte waait. En nu is er de list, die de beiden, Wind en windmolenvleugels samenbrengt, en dan draait zich de molen en maait koren. Dat laat gebruik van mogelijkheden zien, die ter plekke toevallig zijn. Met het toeval gaan wij immers in het dagelijkse leven voortdurend om. Echter word een overdreven uitbreiding van het toeval, dat geen voorwaarden meer betekend dat men overal louter indeterminisme zien wil, overgaat in een scepticus die geen zicht als vertrouwde meer inruimt, doch slechts agnosticisme leert tegen de wereld als een vabanbanquespel. Zoals dat later ook in toegespitste varianten van het nominalisme optreedt, die zich Amerikaans-pragmatisch aan de ideologie van de onbegrensde mogelijkheden oriënteren. Maar een zulke overdrijving is niet iedereen gelijk, die het toeval geheel afgeschaft wil zien of tot een volledig onwezenlijk erbij spelend afzetten wil, dat in doorsnee gezien zich toch aan de mogelijkheidsgetrouwe statistiek van doorsnee noodzakelijkheid toeordent, waarbij verandering als processueel opkomen van het nieuwe tot absurditeit verklaard word.

(23) Passim: Toeval, juist begrepen, vereist tegen beide valse inschattingen op het moment van het zweven, de onbepaaldheid in de objectief-reëele voorwaardelijke toestanden. De rol van het toeval in een doorgaans niet vergedetermineerd, ja uiteindelijk in een uitgedetermineerd wereldbedrijf, werd pas geopend op het niet beroepsrealistische moment van willekeur. Mar het nominalisme had rebus sic statibus nog niet voldoende als voor objectief-reëele mogelijkheid als zuiver partiële bedingdheid, zij werd echter als voorwaarde van de mogelijkheden überhaupt in de wereld tenminste doorgaans aangeduid, wanneer ook met uitsluitende opening van het mogelijke van boven af.”

——————

(24) Emmanuel Le Roy Ladurie, “Carnival in Romans – Mayhem and Massacre in a French City”, Phoenix 2003; “This vision of social matter, which were also tied to body, engender more specific applications, also derived from Aristotle at times. Vincent declared that Aristotle did not want tax exemptions in Sparta, for they were contrary to piety and the public welfare. As for references to other authors, Delagrance quoted Plato: The good citizen does not reject but gladly bears the responsibilities of the Republic. Demosthenes held to have been opposed to tax exememptions in Athens. It appears that Solon, the debtor’s friend, expressed a similar opinion. Vincent is the one who quotes these two authors. Let us not in passing the idea of public welfare: Vincent, once again, proposes a general and monarchicodemocratic conception of common welfare or the common good, which the Jacobins later carried much farther: The noble uses the privileges of the province as if they were theirs alone. The Nobles think they are born only for themselves. But according to Pericles as quoted by Thucydides, one should love the public good above all, and as Vincent neatly puts it, considers oneself born not for eth self but for the world. Under these conditions, the Multiple, in other words society, must ultimately refer to the One, in the person of the king. The Prince is the father of the common welfare. The people and the king are the subjects of God: King and people are closely tied. To be in favour of the Nobles’ tax exemption means being against the people, against their Right, against natural piety, against the very majesty of God, who is the patron of the Laws of human Society. / Rambaud closes with remarks on the appeal of freedom, or the absence of slavery. The nobles’ tax exemption, he says represented barbarian servitude for the third estate. Greek thought, translated into Latin or French, was the source of this exaltation of liberty, which was also melded on theology developed since serfdom’s final days, after St.Thomaso of Aquinas and the Scholastics.

(25) Passim: For Aristotle it was an effortless leap to the great Christian tradition and to St. Thomas, who was considered the Greek philosopher’s Catholic disciple and shield bearer. Our lawyers associated antiquity recently refurbished by the Renaissance] with medieval Christianity of the Thomist thirteenth century, which the Council of Trent had prolonged. Natural reason laid the foundation of harmonious balance of social categories, nobility, and third estate. It was also the common denominator between the tow cultural currents, one originating before Christ, the other after. Dalagange cites St. Thomas by name; he writes: law without reason is not law but perverseness. The prince’s unjust thigh-handedness is not law but iniquity. The doctors of the church inspired the lawyers to make Jesus the keystone of the three-estate society, once He had rendered unto Caesar. Christ was a cleric, and Noble [son o f God]; finally a lawgiver; and Christ paid taxes. Delagrange asserts that by refusing to pay taxes the nobles are traitors to religion and even more so to charity toward our Country, and simultaneously against Christian notion. / Like classical authors the Bible and the church Fathers were an invaluable source of quotation when it came to distinguishing between custom [possibly iniquitous] and true law [always just].”